Grumman F-14 Tomcat straaljager: zwaargewicht in de lucht

Vliegtuigbouwer Grumman had zich in de jaren 40 en 50 van de 20e eeuw tot een uitstekend ontwerper en leverancier van gevechtsvliegtuigen laten zien. Echter, de meeste hiervan hadden een propeller waarmee deze vliegtuigen niet meer snel genoeg waren. Hierdoor werd de roep om een multifunctionele straaljager steeds luider wat leidde tot de ontwikkeling van de F-111. Hoewel deze veel te zwaar bleek te zijn, bleken de opgedane ervaringen zeer nuttig voor het ontwikkelen van de fenomenale F-14 Tomcat.

• Ontwikkeling van de F-14
• Inzet van de Tomcat
• Gebruik door Iran
• Bewapening
• Technische gegevens
• Opvolger

Ontwikkeling van de F-14

Met de ontwikkeling van de straaljager na de Tweede Wereldoorlog wereldwijd en de hiermee gepaard gaande ontwikkeling van de bewapening die krachtiger werd en van steeds verdere afstand kon worden afgevuurd, zocht de Amerikaanse marine in 1961 een specifiek nieuw toestel dat hun vloot op zee kon beschermen vanaf de vliegdekschepen. De vereisten waaraan dit nieuwe vliegtuig moest voldoen waren niet mals voor die tijd. Het toestel moest lange afstanden kunnen afleggen, moest andere straaljagers kunnen onderscheppen en het gevecht aangaan, niet alleen met vijanden in de lucht, maar ook afgevuurde raketten van schepen op zee en zelfs van onder de waterspiegel moest deze nieuwe straaljager alle dreiging kunnen onderscheppen.

Op tijd reageren op dreiging kan alleen als deze dreiging in een vroeg stadium wordt opgemerkt. Daar dit met radar gebeurt, is de oplossing eenvoudig: een sterk radarsysteem in combinatie met lange afstandsraketten. De huidige jachtvliegtuigen van de Amerikaanse marine, de F-4 Phantom, misten beide onderdelen. Beide onderdelen werden samengebouwd in een vliegtuig dat de code F-111 meekreeg. Echter, ondanks de uitstekende prestaties van de radar gecombineerd met de nieuw ontworpen AIM-54 Phoenix raket, bleek de F-111 hopeloos als gevechtstoestel in één tegen één gevechten vanwege zijn veel te zware gewicht. Dit toestel werd dan ook snel geschrapt. Grumman borduurde wel voort op die twee positieve punten: de radar en de Phoenix raket. In 1969 werd de F-14 Tomcat van de vliegtuigbouwer Grumman gekozen voor de productie en levering van deze geweldenaar, wat zou blijken in de jaren van zijn dienst. Uiteindelijk vloog dit toestel voor het eerst op 21 december 1970, waarna de F-14 in oktober 1972 in dienst van de Amerikaanse marine kwam aan boord van de vliegdekschepen.

Inzet van de Tomcat

Te laat om nog betekenisvol ingezet te kunnen worden in de Vietnamoorlog, welke duurde van 1955 tot 1975, heeft de F-14 wel luchtondersteuning verleend tijdens de grootschalige evacuatie van Amerikaanse troepen en materieel in de laatste dagen van deze oorlog. Tot gevechtshandelingen kwam het niet, maar de F-14 heeft toen wel zijn eerste missie gevlogen.

Libië

In 1981 kwam het dan zover dat de F-14 zich in een gevechtssituatie moest bewijzen. Voor de kust van Libië had dit land de hele Golf van Sidra geclaimd als eigendom. Amerikaanse aanwezigheid diende aan te tonen dat dit zeegebied nog altijd tot de internationale wateren hoorde waar iedereen mocht komen. Na een aantal schijnaanvallen van de Libische luchtmacht ging het uiteindelijk mis: twee Libische SU-22 met codenaam Fitter werden onderschept door twee F-14's van het in de buurt zijnde Amerikaanse vliegdekschip USS Nimitz. Tijdens deze onderschepping vuurde één van de twee Libische jagers een luchtdoelraket af. Deze miste doel, waarna de F-14's direct tot de aanval overgingen. De beide SU-22's werden uit de lucht geschoten. In 1989 kwam het om dezelfde reden weer tot een gewapende confrontatie tussen de Amerikaanse marine en de Libische luchtmacht. Twee Mig 23's, code Flogger, volgden de manoeuvres van de twee patrouillerende F-14's. Daar de beide Mig's bleven volgen, beschouwden de piloten van de F-14's de Mig's als vijandig en gingen hierop over tot de aanval. De beide F-14's konden na het neerhalen van beide toestellen ongehinderd hun vlucht vervolgen.

Irak

In 1991 brak de strijd los om Koeweit, een klein oliestaatje aan de Perzische Golf, dat bezet werd door Irak. Een internationale troepenmacht onder aanvoering van Amerika bond de strijd aan met de bezetter. Opererend vanaf diverse vliegdekschepen in de Golf nam de F-14 Tomcat deel aan de strijd in Operation Desert Storm. Het was zeker geen hoofdrol. Deze was voor over land voornamelijk weggelegd voor de F-15 Eagle van Amerikaanse luchtmacht. En vanwege het beleid dat er voor het schieten heel duidelijk moest zijn of het om een vriend of vijand ging, werd het belangrijkste wapen, de AIM-54 Phoenix luchtdoelraket, aan strakke banden gelegd. Immers, zekerheid kreeg men pas als men de tegenpartij in zicht kreeg!

De missies bestonden voornamelijk uit het beschermen van de eigen vloot en voorzien van escorte. De lange-afstandsradar werd opgemerkt door Iraakse straaljagers, die gelijk terugkeerden naar hun bases. Door hun ervaring uit de oorlog tussen Iran en Irak wisten ze dat ze geen partij waren. Frappant is dat juist bij één van deze escortemissies een F-14 werd neergeschoten door een luchtdoelraket vanaf de grond. Daar waar de piloot bij een reddingsoperatie werd gered, moest de tweede man de rest van de strijd uitzitten als krijgsgevangene.

De strijd in Irak werd voor de F-14 nog afgesloten met het neerhalen van een Mi-8 "Hip" helikopter met een AIM-9 Sidewinder raket. In de jaren 90 van de 20e eeuw kwam de F-14 nog geregeld in actie boven Irak, maar vijandelijke vliegtuigen werden niet meer neergehaald. Wel werden diverse doelen op de grond door de Tomcats aangevallen en vernietigd.

Overige inzet
In oktober 2001 startte operatie Enduring Freedom als eerste actie in de strijd tegen terreur in Afghanistan. De F-14's leidden hierin de eerste aanvallen op gronddoelen. Deze acties gingen door in Irak met operatie Iraqi Freedom in 2002. Weinig luchtweerstand werd gevonden zodat de concentratie van de missies lag op het uitschakelen van gronddoelen. Naast deze operaties vormden verkenning, patrouillering en het geven van luchtsteun of zelfs overheersing in de lucht tot de kerntaken van de F-14 Tomcat door de jaren heen.

De inmiddels laatst afgeworpen bom van een F-14 dateert al uit februari 2006 boven Irak. De laatste F-14's in Amerikaanse dienst zijn inmiddels allemaal uit actieve dienst gehaald na een diensttijd van ongeveer 34 jaar. Alleen in Iran zijn in 2016 nog F-14's in actieve dienst. Ruim tien jaar na de pensionering in Amerika! Hoewel naar verluidt ook de laatste hiervan gerepareerd worden met onderdelen van niet meer vliegwaardige toestellen.

Gebruik door Iran

Zoals met zoveel producten worden deze niet alleen ontworpen en gemaakt voor eigen gebruik, maar om deze uiteindelijk ook te verkopen. Zo gebeurde dit ook met de F-14 en frappant genoeg alleen aan Iran. In de jaren 70 van de 20e eeuw waren Amerika en Iran nog goede vrienden. De sjah regeerde in Iran en deze voerde een pro-westerse (lees Amerikaanse) politiek. In 1974 volgde een Iraanse order voor 30 toestellen met 424 AIM-54 Phoenix raketten met een waarde van 300 miljoen dollar. Later dat jaar zou de order worden opgehoogd tot 80 toestellen met 714 Phoenix raketten, reserveonderdelen en complete motoren voor de 10 jaar die daarop zouden volgen, alsook een volledig aanvullend bewapeningspakket en hulp bij het bouwen van de benodigde infrastructuur zoals start- en landingsbanen, onderhoudshallen en ruimte om de straaljagers te stallen. Vanaf 1976 werden de eerste piloten getraind en de eerste F-14's geleverd. De levering kwam tot een abrupt einde daar in 1979 het regime door middel van een revolutie omver werd geworpen. Uiteindelijk zijn er 79 F-14's geleverd.

F-14 tijdens de Iran - Iraq oorlog

Door het uitbreken van de oorlog tussen Iran en Irak moest de F-14 Tomcat als gevechtstoestel aan de bak. In deze 8 jaar durende oorlog heeft de F-14 zijn meeste overwinningen behaald in Iraanse dienst. In de eerste 6 maanden hebben de Iraanse F-14's naar schatting 50 Iraakse gevechtsvliegtuigen vernietigd tegen slechts één F-14. De lange-afstandsradar bewees samen met de lang-afstandsraket Phoenix zowel zijn kracht als zijn waarde. Hierdoor zagen veelvuldig Iraakse piloten van de strijd af zodra men doorhad met een F-14 te maken te hebben. Deze ervaring werd een aantal jaren later meegenomen toen in 1990 Iraakse piloten weer werden geconfronteerd met F-14's, maar nu van de Amerikaanse marine. In de strijd tussen Iran en Irak van 1980 tot 1988 heeft de Iraanse luchtmacht met de F-14 ongeveer 160 Iraakse toestellen neergehaald. En dat terwijl er vanaf 1986 nog maar 30 F-14's volledig operationeel waren! In deze oorlog heeft Iran ongeveer slechts 12 tot 16 Tomcats verloren, waarvan er drie door Iraakse vliegtuigen zijn neergehaald. Een zevental zijn door technische mankementen gecrasht en vier door luchtdoelraketten vanaf de grond vernietigd. Twee Tomcats zijn onder verdachte en nooit duidelijk geworden omstandigheden verloren gegaan.

Huidige Iraanse Tomcats

Ondanks dat de F-14 Tomcat vanaf 2006 bij de Amerikaanse marine uit actieve dienst is gehaald, is de F-14 in 2016 in Iran nog onderdeel van de luchtmacht. Het is wel steeds een verrassing hoeveel er nog in dienst zijn ten opzicht van de operationele bruikbaarheid hiervan. In 2009 werd het aantal Tomcats van Iran nog geschat op 44 stuks, terwijl in 2013 de schatting van de bruikbare F-14's op slecht 19 lag. Een jaar later, in 2014, werd het geschatte aantal F-14's in Iraans bezit teruggebracht tot 28 stuks. Feit is wel dat er in 2015 nog werkende Iraanse Tomcats waren daar in november van dat jaar een Russische Tupolev TU-95 bommenwerper werd geëscorteerd door een F-14 van Iran voor een missie tegen Islamitische Staat (IS). Heel veel langer kan de actieve dienst echter niet duren, daar er geen reserveonderdelen meer te krijgen zijn. Met het uit dienst halen van de F-14 uit Amerikaanse dienst heeft het Amerikaanse Ministerie van Defensie in 2007 besloten deze toestellen te vernietigen ter voorkoming dat onderdelen hun weg naar Iran vinden en hier worden gebruikt.

Bewapening

De F-14 Tomcat was een niet te onderschatten tegenstander met zijn arsenaal aan raketten. Voor de lange afstand werd de al eerder genoemde AIM-54 Phoenix luchtdoelraket gebruikt. Mocht de vijand dichterbij zijn, dan schakelde de piloot over naar de AIM-7 Sparrow raket voor de middellange afstand. Voor de korte afstand kon de AIM-9 Sidewinder worden gebruikt. In het allerlaatste geval kon nog gebruik worden gemaakt van de M61A-1 20MM Vulcan 6-loops kanon. Pas aan het begin van de jaren 90 van de 20e eeuw werd de F-14 geschikt gemaakt om ook bommen af te kunnen werpen. Uiteraard werkte dit alles niet zonder de diverse aan boord zijnde radarsystemen.

Technische gegevens

De F-14 Tomcat was een tweezitter waarbij de piloot vooraan zat en degene erachter de radar- en vuurgeleidingssystemen beheerde. De laatste werd de RIO genoemd, wat voor Radar Interception Officer stond.

In het begin werd de Tomcat uitgerust met twee stuks Pratt & Whitney TF30-414A motoren. Daar deze niet heel erg betrouwbaar waren, werden deze na een aantal jaren vervangen voor twee stuks General Electric F110-400 motoren die tevens krachtiger waren. Als één van de weinige gevechtsvliegtuigen had de F-14 verstelbare vleugels. Hoe sneller het toestel vloog, hoe meer de vleugels ingeklapt werden. Bij een lagere snelheid werden de vleugels juist uitgeklapt. Het verstellen werd door de computer zelf geregeld. De F-14 was 19,1 meter lang en 4,88 meter hoog. Met ingeklapte vleugels was het toestel 11,63 meter breed en uitgeklapt 19,54. Vanwege deze vleugels moest de bewapening volledig door de romp van het vliegtuig worden gedragen.

De maximale snelheid die gehaald kon worden was mach 2,34, bijna 2500 km per uur tot op grote hoogte. Het vliegplafond was ruim 15 km. De maximale afstand die een F-14 kon vliegen was bijna 3000 km met een gemiddelde snelheid. Deze nam drastisch af zodra de piloten het gevecht moesten aangaan. Het vliegbereik kon nog opgerekt worden door twee extra brandstoftanks te gebruiken. Mocht dit nog steeds ontoereikend zijn, dan kon de Tomcat zelfs in de lucht nog bijgetankt worden. En dit alles kostte in 1993 'slechts' 38 miljoen dollar. Deze prijs werd natuurlijk bij elke upgrade en modificatie steeds hoger.

Opvolger

Zoals al eerder aangegeven is de F-14 Tomcat na jaren van trouwe dienst in 2006 gefaseerd uit de actieve dienst van de Amerikaanse marine gehaald. De opvolger is de F/A18 Super Hornet geworden. Dit vanwege de vraag naar een multifunctioneel toestel dat niet alleen kon vechten of aanvallen, maar ook kleiner in omvang en lichter in gewicht moest zijn. Na de eerste vlucht in 1995 werd het eerste squadron in 1999 operationeel. De productie van de F/A18 nam toe om de plaats van de F-14 Tomcat helemaal op te vullen.

Lees verder

• Vulcan M61A-1 20MM kanon: vuurkracht met hoge snelheid
• F/A-18 Super Hornet: grote broer bewaakt de horizon
• Ontwikkeling van raketten: wapens van gevechtsvliegtuigen
• F/A-18 Hornet: een lichte krachtpatser op zee
• Lockheed S-3 Viking: duikbootbewaking voor de vloot