Grumman A-6 Intruder: lastdrager voor de grote afstand

De Grumman A-6 Intruder was een aanvalsvliegtuig om in alle weersomstandigheden zijn missie uit te kunnen voeren. Gestationeerd op de imposante vliegdekschepen van de Amerikaanse Marine kon dit vliegtuig met zijn dubbele straalmotoren een grote bommenlast meetorsen tot op grote afstand. Zowel qua afstand als mee te nemen lading bleek het toestel anno 2017 nog steeds ongeëvenaard door andere aanvalsvliegtuigen. Hierdoor kon de Amerikaanse arm ver en hard toeslaan. Wat ook gebeurde op diverse strijdtonelen.

• Introductie van de Grumman A-6 Intruder
• Karakter van de Intruder
• Specificaties
• Bewapening van de A-6
• Inzet van de A-6 Intruder
• Pensionering

Introductie van de Grumman A-6 Intruder

In 1955 riep de Amerikaanse Marine diverse vliegtuigbouwers bijeen met het verzoek om een nieuw aanvalsvliegtuig te ontwerpen dat geschikt was voor alle weersomstandigheden en te gebruiken vanaf een vliegdekschip. Dit nieuwe toestel zou de opvolger moeten worden van de Douglas A-1 Skyraider. Het nieuwe toestel zou ook straalmotoren moeten hebben om mee te kunnen in het tijdperk van de jets. Het geval met de Skyraider was dat dit nog een propellervliegtuig was. De oorlog in Korea van 1950 tot en met 1953 had pijnlijk aangegeven dat dit soort vliegtuigen niet in alle weersomstandigheden kon vliegen. Op 2 januari 1958 werd het ontwerp van Grumman gekozen boven dat van zeven andere vliegtuigbouwers. Het contract werd uiteindelijk in februari van dat jaar getekend. Het ontwerpteam werd geleid door een man die later bij Grumman ook betrokken zou zijn bij het ontwikkelen van de F-14 Tomcat en tussentijds ook bij het ontwikkelen van de expeditie module binnen het Apollo-ruimteproject. De eerste prototypen van de Intruder vlogen in 1960.

Karakter van de Intruder

De A-6 had een aparte uitstraling, vooral van de voorkant bezien. Het model van de romp was hier als een druppelvorm, welke op de kop was gezet. Hierdoor was heel goed te zien dat de ruit niet uit de normale drie delen bestond, maar uit vier. De reden hiervoor was dat de beide bemanningsleden naast elkaar waren geplaatst. Op deze manier hadden beiden een eigen ruit zonder belemmering van het kozijn. De piloot zat links in het toestel en de navigator/bommenrichter zat rechts, maar wel iets lager. Op de neus van de Intruder was de externe bijtanksonde vast geplaatst, precies in het midden.

De luchtinlaten voor de straalmotoren begonnen ter hoogte van het begin van de cockpit aan beide zijden, maar verdwenen door de druppelvorm van het begin van de romp haast onder het vliegtuig. Tot aan de uitlaten van de motor is dit compartiment nauwelijks groter dan de basis van de vleugel. Opmerkelijk genoeg hadden de klein ogende straalmotoren vermogen en efficiëntie voldoende om op subsonische snelheid niet alleen grote afstanden af te leggen, maar ook nog eens een grote hoeveelheid aan lading mee te nemen. Zeker in vergelijking met de F-4 Phantom II van McDonnell Douglas, die bij een zware last ook op subsonische snelheid moest vliegen.
Het bijzondere aan het ontwerp van de vleugels was de goede manoeuvreerbaarheid, zelfs als er onder de vleugels een lading bommen hing. Vergelijkbare vleugels werden later als model genomen voor de vleugels van de F-14 Tomcat en op scharnierpunten gezet. Tevens werd het landingsgestel van de A-6 als voorbeeld genomen voor dat van de F-14 en zo goed als overgenomen voor de Tomcat.

Geïnstalleerde luchtvaartelektronica

Voor begrippen aan het begin van de jaren 60 in de vorige eeuw had de A-6 Intruder niet alleen zeer geavanceerde, maar ook diep geïntegreerde luchtvaartelektronica. De installatie hiervan was zo vergaand, dat er serieuze zorgen waren over het gedachte arbeidsintensieve onderhoud om storingen te kunnen ontdekken en verhelpen. Ondanks dit bezwaar werd het toestel uitgerust met een vroege variant van een geautomatiseerd, zichzelf diagnosticerend computersysteem. Dit systeem zou het BACE-systeem genoemd worden wat Basic Automated Checkout Equipment betekent. Dit systeem bestond uit twee onderdelen. De Line BACE spoorde storingen in de elektronica op tijdens de vlucht. De Shop BACE was te gebruiken in de onderhoudshangar om storingen te analyseren, te verhelpen en zelfs te laten oefenen door het personeel. Beide systemen zorgden er zelfs voor dat de onderhoudsuren, en dus ook de kosten hiervan, juist significant gereduceerd werden. Storingen werden juist met gemak gevonden en verholpen.

Kernbom over de schouder gooien

De A-6 Intruder had de mogelijkheid om een kernbom niet alleen te vervoeren, maar ook om deze af te werpen. Nu was de Intruder ontworpen als een laagvliegende bommenwerper/aanvalsvliegtuig op hoge snelheid. Deze eigenschappen in combinatie met een kernbom zouden geen succes worden. Een kernbom ontplofte immers op een ingestelde hoogte boven de grond en de Intruder zou met een subsonische snelheid nooit ontsnapt kunnen hebben aan de schokgolf, laat staan de explosie.

Om een A-6 toch een kernbom af te kunnen laten gooien ten tijde van de Koude Oorlog in de 20e eeuw had men een ongewone manoeuvre bedacht inclusief bijbehorend computersysteem. Zodra de Intruder in de buurt van het doel kwam ging het toestel in een steile hoek omhoog. De computer berekende ondertussen het moment dat de bom afgeworpen moest worden. De bom zou na afgeworpen te zijn doorgaan in de baan omhoog, steeds meer vertragend, tot het moment dat het hoogste punt bereikt werd alvorens het wapen weer in een boog naar de aarde terugviel. De gehele baan van de bom viel als een parabool te omschrijven. Het vliegtuig in de tussentijd zou nog verder stijgen tot een verticale positie ten opzicht van de aarde. Hierna volgde een rol om op maximale snelheid en in een flauwe boog weer terug naar de oppervlakte te dalen in de richting waaruit de A-6 kwam. Doordat beide bewegingen simultaan gebeurden, hadden de piloten de tijd om zelf zo snel mogelijk weer weg te komen en bij het ontploffen van de kernbom zelf al op een dusdanig grote afstand te vliegen dat ze de schokgolf voor konden zijn. Deze actie werd door de piloten het 'over de schouder lanceren' genoemd.

Specificaties

De A-6 Intruder had een bemanning van twee man. Zoals eerder aangegeven een piloot en een navigator/bommenrichter. Het toestel had een lengte van bijna 17 meter, een spanwijdte van 16,15 meter en een hoogte van 4,93 meter. De beide vleugels zorgden voor een oppervlakte van net iets meer dan 49 vierkante meter. Het gewicht van dit toestel ongeladen was net iets meer dan 12.000 kg. Met een interne tankinhoud van 9030 liter kostte dit toestel de Amerikaanse Marine al gauw 22 miljoen Amerikaanse dollars per stuk.

Prestaties

De prestaties van de A-6 waren tijdens het begin van zijn dienstperiode indrukwekkend. Met een maximum snelheid die net niet boven de snelheid van het geluid kwam, was het toch een nette 1037 km/uur vlak boven zeeniveau. Deze hoge snelheid was echter niet vaak nodig waardoor er vaak op kruissnelheid werd gevlogen. Deze snelheid kwam al gauw uit rond de 760 km/uur. De laagste snelheid die het toestel kon vliegen in verband met het afwerpen van gewone bommen was 181 km/uur.

Zonder lading kon dit vliegtuig met de inhoud van de eigen interne tanks ongeveer 1740 kilometer afleggen. Dit was tevens zonder brandstofinname in de lucht. Zodra de A-6 Intruder extra brandstoftanks onder de vleugels meenam kon de afstand opgerekt worden tot ongeveer 5000 kilometer. Van deze tanks kon de Intruder wel vier stuks meenemen van elk 1100 liter. Uiteraard hing de afstand af van de gevlogen hoogte en luchtweerstand waardoor er verschillen konden optreden. Het toestel kon hoger in de atmosfeer verder vliegen dan vlak boven het aardoppervlak. Op de maximaal te halen hoogte van bijna 13 kilometer was de luchtweerstand lager waardoor er verder gevlogen kon worden.

Bewapening van de A-6

De Grumman A-6 Intruder had een totaal van vijf ophangpunten waar de nodige missielast aan bevestigd kon worden. Onder beide vleugels waren twee punten beschikbaar en de laatste was onder de romp van het toestel te vinden. Tevens was er bij dit ontwerp aanvalstoestel geen plek ingeruimd voor een boordkanon. Dit was inherent aan het gedachtegoed begin jaren 60 van de vorige eeuw dat met de moderne geleiding van luchtdoelraketten het boordkanon binnen afzienbare tijd overbodig zou raken.

Arsenaal aan raketten
Tot het arsenaal van de Intruder behoorden de volgende raketten:

Anti-Radar raketten
De AGM-78 Standard ARM-raket. Deze raket werd gebruikt om na afgeschoten te zijn zelfstandig actieve, vijandelijke radarsignalen op te sporen en deze uit te schakelen. De afkorting ARM staat tevens voor Anti-Radiation Missile, wat inhield dat de raket ook stoorzenders en radio's voor onderlinge communicatie van de vijand als doel kon bestoken.

De AGM-88 HARM werd de opvolger van de AGM-78 en kon door de Intruder worden gebruikt. De werking van deze anti-radarraket was hetzelfde als zijn voorganger met het verschil dat de AGM-88 sneller en krachtiger was.

Geleide raketten
De AGM-62 Walleye TV-geleide bestuurbare bom. Dit wapen was de vreemde eend in de bijt van het arsenaal. Ondanks dat deze bom geen aandrijving had zoals hoorde bij een raket, werd dit wapen toch onder de raketten geschaard. Dit kwam daar de bom een televisieverbinding met het vliegtuig had. De tweede man in de cockpit van de A-6 kon op een tv-scherm zien waar de bom naartoe gestuurd moest worden. De sturing kwam door de grotere roervinnen aan de buitenkant van de bom waardoor het wapen de sturing van een raket kreeg, ondanks de lagere snelheid.

En de AGM-65 Maverick. De Walleye werd al snel voorbij gestreefd door de Maverick. Deze gronddoelraket vanuit de lucht had in het begin nog de tv-geleiding in combinatie met een hogere snelheid en groter bereik, wat veiliger was voor het toestel en diens bemanning. Later werd de geleiding infrarood of lasergeleid.

Anti-scheepsraket
De AGM-123 Skipper II. Deze raket was een lasergeleide anti-scheepsraket bedoeld voor de korte afstand. Echter, door de dubbele motoren kon het afschietende vliegtuig dit wapen juist van een grotere afstand lanceren, wat een groot en veilig voordeel was.

De AGM-84 Harpoon anti-scheepsraket. Deze radargeleide raket boot de A-6 de mogelijkheid om vijandelijke schepen aan te vallen en tot zinken te brengen. Uit deze raket werd de AGM-84E ontwikkeld die van grote afstand kon worden afgevuurd en bruikbaar was voor precisieaanvallen op zelfs landdoelen. De Intruder kon deze raket ook gebruiken.

Luchtdoelraket
De AIM-9 Sidewinder. Deze raket was een infrarood geleide raket die voor de zelfverdediging kon worden gebruikt in een luchtgevecht.

Radar afleidingsraket
De ADM-141 TALD. De Intruder kon deze afleidingsraket gebruiken waardoor vijandelijke radarstations dachten een vliegtuig voor ogen te hebben. Hierna kon men er met AGM-88 HARM-raketten op af om de betreffende, actieve installaties aan te vallen.

Arsenaal aan bommen

Tot het arsenaal aan bommen van de A-6 behoorden:

Conventionele bommen
De A-6 Intruder kon lichte bommen van 227 kilo tot wel dertig stuks kon meenemen. Maar ook middelzware bommen van 454 kilo waarvan er wel tien stuks vervoerd konden worden. Indien nodig konden er ook zware bommen van 907 kilo waarvan er maximaal drie stuks meegenomen konden worden. Uiteraard was een combinatie van de drie soorten ook mogelijk.

Lasergeleide bommen
De Intruder kon lasergeleide bommen gebruiken van de GBU serie met Paveway laser geleidingstechnologie.

Clusterbommen
Mk 20 Rockeye II-clusterbommen. Deze bommen spatten als het ware uiteen na afgeworpen in vele kleinere bommen. Daar niet ontplofte bommetjes jarenlang daarna nog een gevaar kunnen vormen en veel onschuldige slachtoffers eisten, deden veel landen deze bommen in de ban. Onder andere de Amerikaanse strijdkrachten anno 2017 nog niet.

Nucleaire bommen
De B57 en de B61 nucleaire bommen. Het verschil zat in de in te stellen kracht van de bommen waarbij tevens de B57 in juni 1993 uit het arsenaal is gehaald vanwege verouderde technologie.

Inzet van de A-6 Intruder

Vietnam

Met de ingebruikname van de A-6 Intruder in februari 1963 kon het toestel vrij snel in actie komen. De toegenomen spanningen in Vietnam en de daar reeds ondernomen operaties ter ondersteuning van de Zuid-Vietnamese regering zorgden al snel voor de vuurdoop. Intruders werden veelvuldig gebruikt om doelen aan te vallen in Noord-Vietnam. Ook werden de voordelen van het toestel goed gebruikt. Door het grote bereik, het vervoeren van een grote bommenlast en de bruikbaarheid in alle weersomstandigheden resulteerde dit in een grote hoeveelheid missies. De kracht van het toestel, op lage snelheid en hoogte de bommenlast af te werpen, bleek al snel ook zijn zwakte te zijn. Het vliegtuig was op deze manier ook goed te bestoken door luchtafweergeschut. In juli 1965 werd de eerste A-6 neergeschoten tijdens zijn missie. In de jaren daaropvolgend gingen in totaal 84 Intruders verloren in deze strijd. Niet allemaal gingen ze verloren door luchtafweergeschut. Een enkeling werd door Vietnamese Mig gevechtsvliegtuigen neergehaald, diversen werden op de grond kapotgeschoten en een aantal toestellen gingen verloren door technische problemen of fouten. De laatste Intruder ging uiteindelijk verloren in januari 1973.

Libanon en Libië

Op 4 december 1983 werd een A-6 neergehaald door een Syrische raket. De Intruder maakte op dat moment deel uit van een internationale vredestroepenmacht die de vrede moest handhaven naar aanleiding van een conflict tussen Israël en de PLO dat zich op het grondgebied van Libanon afspeelde met ook nog eens invloeden vanuit Syrië. Uiteindelijk overleed de piloot aan zijn verwondingen en kwam de navigator in januari 1984 pas vrij.

In april 1986 namen A-6 Intruders deel aan een bombardementsactie tegen doelen in Libië. Dit land maakte aanspraak op een deel van de Middellandse Zee dat in strijd was met de geldende grenzen. De Libische acties tegen Amerikaanse vliegtuigen van de Marine leidde deze tegenreactie uit waarbij veel militaire doelen in Libië werden bestookt en vernietigd.

De Eerste Golfoorlog en overige actie

Met het uitbreken van de Eerste Golfoorlog in 1991 werd weer veelvuldig gebruikgemaakt van de Intruder. De toestellen ondernamen wel meer dan 4700 gevechtsmissies welke varieerden van ondersteuning van de grondtroepen tot het aanvallen van schepen van de Iraakse marine, aanvallen van Iraakse luchtverdedigingsinstallaties en het bestoken van strategische doelen zoals bruggen en vliegvelden. De A-6 gebruikte in deze strijd voornamelijk lasergeleide bommen. De Amerikaanse marine verloor in deze strijd drie Intruders. Hierna nam het toestel nog deel aan de luchtbewaking boven Irak na de strijd om een vliegverbod van Iraakse toestellen af te dwingen.

In 1993 ondersteunde de A-6 Intruder Amerikaanse Mariniers die in Somalië gestationeerd waren onder de vlag van de Verenigde Naties. Ook heeft de Intruder in de jaren 90 van de vorige eeuw de geacteerd in de luchtbewaking boven Bosnië tijdens de conflicten die volgden op het uiteenvallen van Joegoslavië. Echter, in 1993 had de luchtmacht van de Amerikaanse Mariniers de A-6 Grumman reeds met pensioen gestuurd, waardoor allen nog de Amerikaanse Marine (Navy) nog in de A-6 vloog.

In de jaren 90 van de vorige eeuw verschoven de taken van de Intruder al snel. Van zuiver aanvalsvliegtuig werd de A-6 steeds vaker ingezet om collega toestellen zoals de F-14 Tomcat en de F/A-18 Hornet in de lucht bij te tanken. Vooral met de komst van de F/A-18 Hornet kwam het pensioen van de A-6 Intruder snel in zicht.

Pensionering

Uiteindelijk beëindigde de Amerikaanse marine ook het dienstverband van de Grumman A-6 Intruder in februari 1997. Moderniseringsprogramma's ten spijt konden alle taken van de Intruder in zijn geheel worden overgenomen door de F/A-18 Hornet. Hierdoor was de A-6 niet meer benodigd. Ook de EA-6 Prowler, de variant voor elektronische tegenmaatregelen, radarverstoring en -vernietiging, was overbodig geraakt. Deze taken werden tevens overgenomen door een variant van de F/A-18 Hornet.

Vragen bij de pensionering van dit toestel werden wel gesteld. Immers was de Intruder ongeëvenaard in zijn af te leggen afstanden en te vervoeren bommenlast. Dezelfde vraag werd tevens gesteld met de pensionering van de F-14 Tomcat. De F/A-18 Hornet en Super Hornet hebben vergeleken met hun beide voorgangers een kleinere actieradius en te dragen last. Hoewel dit probleem met bijtankmogelijkheden in de lucht wel werd verholpen.

Een aantal Intruders zijn nog naar de fabriek van Northrop Grumman gestuurd om een modernisatie aan de vleugels te ondergaan. Dit project ging uiteindelijk niet door, waarna deze toestellen zijn afgezonken voor de kust van Florida om een kunstmatig rif te gaan vormen. Dit gebied werd toepasselijk Intruder Rif genoemd. Alle overige toestellen werden uiteindelijk gestald bij de luchtmachtbasis Davis-Monthan in Arizona, waar de toestellen onderhouden worden, mochten ze ooit nog nodig zijn.

Lees verder

• F/A-18 Hornet: een lichte krachtpatser op zee
• Grumman F-14 Tomcat straaljager: zwaargewicht in de lucht
• Lockheed S-3 Viking: duikbootbewaking voor de vloot
• Ontwikkeling van raketten: wapens van gevechtsvliegtuigen
• LTV A-7 Corsair II; licht toestel voor het zware werk