F/A-18 Hornet: een lichte krachtpatser op zee

Begin jaren 70 van de 20e eeuw waren de drie vliegtuigen die behoorden tot de ruggengraat van de Amerikaanse marine op zee verouderd. Deze op vliegdekschepen gestationeerde toestellen dienden na lange jaren trouwe dienst vervangen te worden. De eerste aanzet tot modernisatie was al gegeven met de ingebruikname van de Grumman F-14 Tomcat. Maar naast deze zware onderscheppingsjager wilde men nog een licht toestel. Dit toestel moest ook doelen op de grond kunnen aanvallen. De keuze viel uiteindelijk op de F/A-18 Hornet.

• Vervanging van oude toestellen
• Technische specificaties van de Hornet
• Uitvoeringen van de F/A-18 Hornet
• Bewapening van de F/A-18 Hornet
• In gebruik genomen
• Gevechtsactie voor de Hornet
• De F/A-18 als verkoopsucces
• Vervanger in zicht

Vervanging van oude toestellen

Ga er maar aan staan. Het eisenpakket was niet mals. De marine van de Verenigde Staten wilde maar liefst vier toestellen vervangen in de jaren 70 van de vorige eeuw. Met de komst van de F-14 Tomcat in 1972 had het al een complete straaljager voor gevechten in de lucht en de bescherming van de vloot. Maar dit was geen goedkope jongen. Daarnaast miste dit toestel bijna de eerste 20 jaar van zijn diensttijd de mogelijkheid om gronddoelen aan te vallen. Hier moest een nieuwe, multifunctionele aanvalsjager bij komen die liefst goedkoper was.

De eigenschappen van de oude toestellen, de Douglas A-4 Skyhawk, LTV A-7 Corsair II, McDonnall Douglas F-4 Phantom en de A-6 Grumman Intruder, moesten allemaal in het nieuwe model zitten. De A-4, A-7 en F-4 waren allemaal lichte toestellen. De A-6 was een lichte bommenwerper voor alle weersomstandigheden. Allen hadden hun eigen kwaliteiten welke terug moesten komen in het nieuwe toestel. Een lastige klus, maar toch was dit de eis van de klant.

In augustus 1973 werden er opties gepresenteerd. Vliegtuigbouwer Grumman bedacht een uitgeklede versie van de huidige F-14, terwijl McDonnell Douglas een variant van de F-15 had bedacht en deze volledig had aangepast voor de marine en het gebruik op vliegdekschepen. Echter, beide voorstellen naderden de kosten van de huidige F-14 waardoor beide varianten niet interessant waren voor de marine.

Samenwerking met Northrop

Al snel hierna stapte men over op een ander programma dat een lichtgewicht toestel moest opleveren. Uit dit programma kwam de latere F-16 Fighting Falcon voort, maar die vond de marine niet interessant. De Amerikaanse marine wilde een tweemotorig toestel. De F-16 heeft een enkele motor. Ook vond men het landingsgestel niet geschikt voor gebruik op een vliegdekschip. Omdat men uiteindelijk niet tot een keus kon komen, heeft men de fabrikanten Northrop en McDonnell Douglas verzocht een passend vliegtuig te ontwerpen. De YF-17 had de strijd reeds van de F-16 verloren, maar er zaten wel elementen in waarbij de vliegtuigbouwers verder mee konden. Hier werd vanaf 1975 aan gewerkt.

Eerste varianten van de F-18

Vanaf 1977 werd de YF-17 omgedoopt naar F-18 Hornet, wat het nieuwe toestel zou worden voor de marine. Echter, de fabrieken waren er nog lang niet. Men had het idee voor vier verschillende varianten:

• Northrop zou de F-18L gaan ontwikkelen. Dit moest een exportversie worden geschikt voor de luchtmacht die vanaf land opereerden. Dit toestel moest de slag aangaan met de F-16 om de orders richting Northrop te halen.
• McDonnall Douglass ontwierp de F-18A, een jachtvliegtuig met één piloot die het gevecht met vijandelijke toestellen aan moest gaan.
• Daarnaast werd een A-18A ontworpen. Dit toestel was bedoeld als aanvalsvliegtuig voor gronddoelen met ook één piloot.
• Vervolgens wilde men ook een TF-18A ontwikkelen. De T staat voor Twin-seater. Twee piloten waren benodigd voor dit toestel, echter had het een kleinere tank om dezelfde lading te kunnen vervoeren.

Na wijzigingen in het ontwerp in 1980 werden de F-18A en de A-18A gecombineerd tot de F/A-18A. Het nieuwe ontwerp kreeg dus zowel eigenschappen voor luchtgevechten als tot het aanvallen van gronddoelen. De TF-18A tweezitter werd omgevormd tot de F/A-18B. Uiteindelijk kon de F/A-18A/B in dienst komen in 1982 bij zowel de Amerikaanse Marine als het Korps Mariniers.

Einde samenwerking met Northrop

In 1985 eindigde de samenwerking tussen Northrop en McDonnall Douglas ten aanzien van de F-18. Northrop ontdekte dat de F/A-18A variant ook wel eens een zeer aantrekkelijk toestel kon zijn voor de buitenlandse markt. De F-18's leken zoveel op elkaar dat de toestellen van beide fabrikanten concurrenten werden met haast identieke vliegtuigen. Uiteindelijk moest er na vele rechtszaken zelfs een schikking aan te pas komen in 1985 van 50 miljoen dollar. McDonnall Douglas had daarna het recht op het volledige ontwerp van de F/A-18. De verkoop van dit toestel door McDonnall Douglas was midden jaren 80 van de vorige eeuw reeds vergevorderd.

Technische specificaties van de Hornet

De F/A-18 was één van de eerste gevechtsvliegtuigen die inclusief het fly-by-wiresysteem in productie gemaakt werden. Dit systeem was volledig computergestuurd en kon zelf besluiten tot het maken van correcties buiten de piloot om. Deze besluiten hadden voornamelijk te maken met de balans en stabilisatie van het toestel, maar ook met hoe het toestel zich verhield ten opzichte van het grondoppervlak. Daar dit nu elektronisch gedaan werd scheelde dit weer in het gewicht van het vliegtuig, daar de mechanica hiervoor nu niet meer benodigd was. Dit principe werd later in andere toestellen toegepast en maakte ook de overstap naar de burgerluchtvaart.

Afmetingen

Met de rakethouders gevuld op de uiteinden van de vleugels zou het verschil in spanwijdte van de F/A-18 bijna een meter zijn. Zonder raketten geïnstalleerd op de einden bedroeg de wijdte 12,31 meter. Zonder raketten was de breedte 11,42 meter. De Hornet had een lengte van 17,07 meter en was vanaf de grond tot de top van de staart 4,66 meter hoog. Het gewicht van de F/A-18 was leeg 10.455 kg en geladen voor een aanvalsmissie ongeveer 22.328 kg. De lading voor een aanvalsmissie hield in dat de F/A-18 Hornet geladen zou zijn met een aantal luchtdoelrakketten voor de korte en de middellange afstand, een lading bommen afhankelijk van het doel en externe, afwerpbare benzinetanks.

Prestaties

De dubbele motoren stuwen de F/A-18 onbeladen op een hoogte van zo'n 12 kilometer voort met een snelheid van mach 1,8. Omgerekend is dit ongeveer 1915 km/uur. Zodra de Hornet lager gaat vliegen richting zeeniveau wordt de snelheid door de luchtweerstand en het gewicht al snel gereduceerd tot mach 1,2. Dit is zo'n 1473 km/u. De maximale hoogte die de F/A-18 kan halen is rond de 15 km.

Een kampioen voor de lange afstand was de F/A-18 niet. In geval van gevechtsmissies met vijanden in de lucht kon de Hornet slechts 740 km afleggen. Beladen met enkel AIM-9 Sidewinders op de vleugeltippen was het bereik ronde de 2000 km. De maximale afstand die de Hornet kon afleggen met externe brandstoftanks is dan wel 3300 km, maar de F/A-18 had dan wel drie extra tanks van 1200 liter nodig.

In totaal heeft de Hornet negen ophangpunten:

• Twee stuks op de vleugeltippen voor enkel AIM-9 Sidewinder korteafstandsraketten.
• Vier ophangpunten onder de vleugels. Aan beide zijden twee stuks voor luchtdoelraketten, (geleide)bommen of externe brandstoftanks.
• Drie ophangpunten onder de romp van het toestel voor een diverse lading ten behoeve van de missie.

De looks van dit gevechtsvliegtuig
Het uiterlijk van de F/A-18 is op zijn zachts gezegd karakteristiek te noemen. Waar de F-14 karakteristiek is met zijn verstelbare vleugels en zijn grootte, zo heeft de Hornet zijn eigen trekjes meegekregen.

• Allereerst staan de beide staartstukken in een lichte hoek naar buiten gedraaid.
• De ovale, diep onder de vleugels weggewerkte luchtinlaten zijn zeer karakteristiek voor de F/A-18.
• De vleugels zijn enerzijds vrij kort, maar wel heel breed aan de basis.
• Het meest karakteristieke aan de Hornet is nog wel de doorlopende vleugel van de basis naar voren toe. Deze reikt bijna ter hoogte van het begin van de cockpit.

Uitvoeringen van de F/A-18 Hornet

Door de vaak lange gebruiksduur van een gevechtstoestel, vaak zo'n 20 tot 30 jaar of soms zelfs nog langer, ondergaat een model diverse moderniseringsrondes om bij te blijven met de voortschrijdende techniek. Dat geldt ook voor dit toestel. Hierdoor zijn in de loop van diens carrière diverse uitvoeringen ontstaan.

F/A-18A- & B-variant

De A-variant was een eenzitter en een B-variant was een tweezitter, om mee te beginnen. De B-variant van de Hornet werd voornamelijk als trainer gebruikt. De B-variant had als nadeel dat het door de vergrote cabine 6% aan brandstofcapaciteit moest inleveren. Ondanks dit zou het niet zijn gevechtsmogelijkheden aantasten. De beide varianten, welke vanaf de eerste productie in 1980, ondergingen in 1992 een moderniseringsprogramma waarbij de oude radarinstallatie werd vervangen voor een moderne. De toestellen die deze modernisatie ondergingen werden daarna aangeduid als F/A-18A+ of B+.

F/A-18C- & D-variant

Deze beide varianten vormden het resultaat van een algehele upgrade van de F/A-18 in het algemeen in 1987. Deze versie had een verbeterde radar, kon met zijn ophangpunten een grotere verscheidenheid aan wapens dragen, had verbeterde elektronica, betere schietstoelen, verbeterde elektronische verstoringsmogelijkheden, betere mogelijkheden voor nachtmissies en nog een aantal verbeterde onderdelen. Deze modellen kwamen uiteindelijk vanaf 1989 in dienst. De D-variant bleef nu geen trainer, maar deze plaats werd nu meer ingeruimd voor een officier die de wapens en de radar ging bedienen. In 1992 werd zelfs de motor naar een krachtiger model vervangen. In 1993 werd er nog een laser doelzoeker aan toegevoegd. De bouw van deze modellen stopte in 2000 waarna in augustus van dat jaar de allerlaatste F/A-18D werd geleverd.

F/A-18E- & F-variant

Deze twee nieuwe modellen waren feitelijk nieuwe toestellen. Met de Hornet als voorbeeld kregen de E- en F-varianten de bijnaam Super Hornet. De Super Hornet werd een verder uitgebouwde en sterk gemoderniseerde versie van de C- & D-varianten. De romp van deze straaljager werd 25% groter dan van zijn voorganger en kreeg hierdoor een grotere brandstoftank, maar ook sterkere motoren, grotere luchtinlaten en geavanceerdere elektronica. Deze eerste toestellen werden geleverd vanaf 1999.

Bewapening van de F/A-18 Hornet

Doordat de Hornet een vliegtuig moest worden met zowel mogelijkheden voor een serieus luchtgevecht alsook het aanvallen van gronddoelen, sprak het voor zich dat dit toestel haast automatisch kon gaan beschikken over een flink arsenaal aan wapens die het kon gebruiken voor de missies die het zou krijgen. Deze bommen en raketten zouden gebruikt worden in combinatie met een krachtige radar aan boord van het vliegtuig om de wapens indien nodig te geleiden.

Standaard bewapening

Standaard zou de F/A-18 een M61 20 mm Vulcan-kanon meekrijgen. Deze zit geplaatst in de neus van het toestel, nog voor de cockpit. Ook standaard waren twee stuks AIM-9 Sidewinder-raketten op de vleugeltippen, simpelweg omdat daar niets anders geplaatst kon worden.

Mogelijkheden raketten
Gronddoelraketten
De Hydra 70- en de Zuni-raketten zijn bedoeld om gronddoelen aan te vallen. Deze raketten worden niet geleid.

Luchtdoelraketten
De Amerikaanse Marine maakt gebruik van de reeds eerder genoemde AIM-9 Sidewinder voor de korte afstand, de AIM-7 Sparrow en de AIM-120 AMRAAM voor de middellange afstand. Het verschil zit in het soort doelzoeksysteem.

Gronddoelraketten
Om gronddoelen aan te vallen wordt er gebruik gemaakt van een variatie aan raketten. De keuze heeft te maken met het te raken gronddoel. Dit kan variëren van tank tot opslag en van gebouw tot luchtafweer. Ook de precisie speelt een rol. Tot het arsenaal van de F/A-18 behoort de AGM-65 Maverick en de AGM-84H/K SLAM-ER. Beide behoren tot de precisiewapens. De AGM-88 HARM heeft radar- en radiostations als doelwit. De AGM-154 JSOW en de AGM-158 JASSM zijn bedoeld om vanaf grote afstand doelen aan te vallen. Tot het wapentuig hoort ook Taurus-kruisraket, echter deze wordt enkel gebruikt door de F/A-18's in Spaanse dienst.

Anti-scheepsraket
Als gevechtsvliegtuig op een vliegdekschip is het niet vreemd dat er vijandelijke schepen moeten worden aangevallen. Ook hier heeft de Hornet een raket voor. De AGM-84 Harpoon.

Mogelijkheden bommen
De F/A-18 Hornet heeft de beschikking over een divers arsenaal van bommen. Elk type heeft uiteraard zijn eigen toepassing.

Mk 80-serie
Deze serie bestaat uit ongeleide, ijzeren bommen. Het best zijn ze te vergelijken met de vrije val bommen die in de Tweede Wereldoorlog werden gebruikt.

JDAM serie
Dit zijn de bommen die met een GPS-systeem in hun vrije val naar hun doel worden geleid. Ze kunnen hun doel op deze manier vrij precies uitschakelen.

Paveway serie
Deze wapens zijn laser geleide bommen met een hoge mate van accuratesse voor lastig te raken doelen zoals bruggen.

CBU-serie
Deze serie bommen hebben een clusterwerking. De CBU-78 GATOR verspreidt bijvoorbeeld anti-tank- en anti-personeelmijnen, maar de CBU-97 en CBU-100 zijn bedoeld om alleen gemotoriseerde voertuigen van elk soort uit te schakelen. Het grote nadeel van deze munitie is dat het blijft liggen indien er geen doel is gevonden. Daar de mijn of granaat op scherp is afgesteld blijft er explosiegevaar. Hierom hebben veel landen in 2008 in een verdrag verklaard afstand te doen van hun clustermunitie. Onder andere Amerika heeft dit verdrag niet getekend waardoor deze munitie nog steeds beschikbaar is voor de F/A-18.

Als laatste de B61 nucleaire bom
Deze bom is af te stellen in zijn hoeveelheid kiloton wat van invloed is op zijn vernietigingskracht. Deze is weer afhankelijk van de missie. De B61 is vanwege de vorm te gebruiken onder de vleugel van een gevechtsvliegtuig. Ook diverse NAVO-bondgenoten hebben deze bom in gebruik.

Zelfbescherming

De F/A-18 Hornet heeft een aantal mogelijkheden tot zelfbescherming afgezien van zijn 20MM Vulcan-kanon en de AIM-9 Sidewinder. Tot dit arsenaal horen ook de chaff- en flaresmogelijkheden tot het misleiden van radargeleide of infraroodzoekende raketten. Ook ECM hoort tot de mogelijkheden. ECM betekent Electronic Counter Measures waarmee de doelzoekende capaciteit van de radar of inkomende raket zodanig wordt verstoord dat het doel niet gevonden wordt.

In gebruik genomen

In 1982 werden de eerste toestellen in dienst genomen. Hiermee werd in eerste instantie uitvoerig getest. Vervolgens werd er getraind door de piloten die erin moesten gaan vliegen in afwachting op de leveringen. In 1983 werden de eerste squadrons van het Amerikaanse Marine Korps met de F/A-18 uitgerust. In 1984 werden de eerste squadrons van de US Navy voorzien van de Hornet. De vervangingsoperatie van de F-4's en A-7's ging door tot en met 1986. In dit jaar verving het demonstratieteam van de Amerikaanse Marine, de Blue Angels, hun oude A-4 straaljagers voor de F/A-18A. De toestellen van dit vliegende circus waren felblauw geschilderd met gele strepen en waren dus duidelijk herkenbaar.

Gevechtsactie voor de Hornet

Door de jaren heen heeft de F/A-18 verschillende keren de nodige actie gekend. Gestationeerd op een vliegdekschip als varende basis komt deze jager over de hele wereld in de buurt van elke brandhaard.

Actie in Libië

In 1986 kwam de F/A-18A voor het eerst in actie. Dit was boven het Libië van president Gadaffi. Het doel van de missie was het uitschakelen van de luchtverdediging van de Libische luchtmacht en het terugdringen van de Libische marine. In een latere aanval bleef het Libische netwerk voor de luchtverdediging het primaire doelwit van de F/A-18. Dit was de eerste actie waarin de Hornet zich had bewezen als aanvalsvliegtuig.

Actie in de Eerste Golfoorlog

In 1991 brak de Eerste Golfoorlog uit. De boosdoener hierin was Irak en moest worden teruggedrongen uit Koeweit, wat het op dat moment bezet had. In 1991 werd naast F/A-18A voor het eerst de verbeterde versie F/A-18C en tweezitter F/A-18D gebruikt. Tijdens deze oorlog bleek het incasseringsvermogen, de betrouwbaarheid en de flexibiliteit van de Hornet. In januari 1991 stegen twee Hornets op voor een aanval op gronddoelen. Onderweg werden zij gewaarschuwd voor twee vijandelijke gevechtsvliegtuigen. Nadat deze na een kort gevecht uit de lucht waren geschoten, gingen de Hornets simpelweg verder met hun oorspronkelijke missie.

Dit leek niet bijzonder, echter geladen met bijna 1000 kg aan bommen een luchtgevecht uitvoeren was niet gewoon voor de meeste straaljagers. Zo kwam ook de veerkracht van de F/A-18 in deze strijd vast te staan toen een Hornet, na geraakt te zijn in beide motoren, nog 201 kilometer terug naar de basis vloog. De reparaties kostte niet meer dan een paar dagen waarna het vliegtuig weer kon deelnemen aan de missies. De F/A-18A/C/D Hornets hadden zich niet alleen bewezen als toestel dat zich uitstekend kon verweren in een luchtgevecht, maar ook een volwaardige, weliswaar tijdelijke, vervanger van de A-6 Intruder-bommenwerper waren. De A-6 was vlak voor de Eerste Golfoorlog, in 1990, met pensioen gestuurd.

Overige acties
In het midden van de jaren 90 in de 20e eeuw hebben F/A-18's gepatrouilleerd boven Bosnië en Kosovo om een zone, welke verboden was voor ander vliegverkeer, te bewaken. In diezelfde periode waakten Hornets op eenzelfde wijze boven het zuiden van Irak vanaf de zomer van 1992 tot het voorjaar van 2003.

Vanaf 2001 waren Hornets betrokken bij vluchten boven Afghanistan naar aanleiding van operatie Enduring Freedom. Ook bij de Tweede Golfoorlog, beter bekend als operatie Iraqi Freedom, waren de F/A-18's betrokken. Deze missie startte in 2003 waarbij Hornets het luchtruim bewaakten. In deze periode, die tot 2011 duurde, werden ook twee nieuwe varianten van de F/A-18 geïntroduceerd, namelijk de E- en de F-versie. Deze werden ook wel de Super Hornets genoemd.

De F/A-18 als verkoopsucces

De Hornet werd een waar exportproduct. Het toestel was goedkoop in verhouding tot zijn mogelijkheden en prestaties. Voor slechts 29 miljoen dollar (prijs van C-/D-versie in 2006) kon men zich al eigenaar noemen van deze krachtpatser.

Australië
Australië kocht in 1981 de eerste 57 stuks F/A-18A en 18 stuks F/A-18B tweezitters. In 1990 werd de luchtvloot opgewaardeerd om dienst te kunnen doen tot en met 2015. Met het uitblijven van de beoogde vervanger, de F-35 Lightning II, werden de toestellen nogmaals opgewaardeerd om dienst te kunnen blijven doen tot 2020. In de tussentijd schafte de Australische luchtmacht vast 24 F/A-18F Super Hornets aan, waarvan de eerste aantallen in 2009 werden geleverd.

Canada
Canada bestelde in 1980 98 stuks van de A-versie en 40 stuks van de B-versie voor een gemiddelde prijs van 35 miljoen dollar per stuk (prijs 1977). Dit ter vervanging van de reeds verouderde F-104 Starfighter.

Finland
Vanaf 1995 tot en met 2000 werden 57 stuks F/A-18C en 7 stuks F/A-18D geleverd aan Finland.

Koeweit
In 1988 bestelde Koeweit 32 stuks F/A-18C en 8 stuks F/A-18D. Deze werden geleverd in oktober 1991, na de Eerste Golfoorlog, tot augustus 1993. Deze toestellen hielpen mee met het bewaken van het luchtruim boven Zuid-Irak.

Maleisië
Maleisië kocht 8 stuks F/A-18D-toestellen. Deze werden midden 1997 geleverd.

Spanje
Ook Spanje had de eigen luchtmacht voorzien van 60 stuks F/A-18A- en 12 stuks F/A-18B-toestellen. De levering duurde van 1985 tot en met 1990. Spanje had deze toestellen laten upgraden tot deze bijna gelijk waren aan de F/A-18C-/D-varianten. In 1995 kocht Spanje nog eens 24 Hornets, die door de US Navy waren afgedankt. Deze toestellen werden nog voor levering opgewaardeerd tot F/A-18A+-varianten.

Zwitserland
Zwitserland sluit deze rij van klanten die de Hornet kochten. 26 stuks F/A-18C en 8 stuks F/A-18D-modellen werden geleverd vanaf januari 1996 tot en met december 1999 aan de luchtmacht van de bergstaatje. In 2007 verzocht Zwitserland om 25 toestellen mee te laten doen in een opwaardeerprogramma om de Hornets langer te kunnen gebruiken.

Vervanger in zicht

Sinds de stealthtechnologie tijdens de Eerste Golfoorlog in 1991 zijn intrede heeft gedaan is dit langzaam maar zeker de vereiste standaard geworden. Onzichtbaar zijn voor de radar is immers de eerste bescherming. Ook houdt het moderniseren en opwaarderen van reeds bestaande vliegtuigen een keer op. De nieuwere technologie past niet, werkt niet of heeft simpelweg geen zin als je een tegenstander treft die wel uitgerust is met stealthtechnologie. Je wordt neergehaald zonder je tegenstander ooit in de gaten te hebben gehad. Afgezien van de F/A-18E & F Super Hornets worden de nog in dienst zijnde A-, B-, C- en D-modellen vervangen. Het US Korps Mariniers is in 2015 reeds begonnen met het gefaseerd vervangen van de F/A-18 door de F-35B. Voor de US Navy staat het vervangen van de Hornet gepland in 2018.

Lees verder

• F/A-18 Super Hornet: grote broer bewaakt de horizon
• Grumman F-14 Tomcat straaljager: zwaargewicht in de lucht
• Ontwikkeling van raketten: wapens van gevechtsvliegtuigen
• Vulcan M61A-1 20MM kanon: vuurkracht met hoge snelheid
• Lockheed S-3 Viking: duikbootbewaking voor de vloot