Lockheed S-3 Viking: duikbootbewaking voor de vloot

Als tijdgenoot van de F-14 Tomcat en medebewoner van de vele vliegdekschepen in de Amerikaanse Marine had de Lockheed S-3 Viking toch een heel ander takenpakket. Daar waar collegavliegtuigen zoals de F-14 en de F-4 Phantom voor de luchtsuperioriteit moesten zorgen, moest de S-3 Viking onder andere zorg dragen voor het vinden van en, indien nodig, het elimineren van de dreiging op en onder het wateroppervlak. Dit vliegtuig vulde de functionaliteit en bescherming aan van elk vliegdekschip.

• Start van de Lockheed S-3 Viking
• Bijzonderheden
• Bemanning van de S-3
• Onder de vleugels en in de buik
• Maten en gewichten
• Bewapening
• Viking in actie
• In de mottenballen
• Tweede leven voor de Viking

Start van de Lockheed S-3 Viking

In 1974 trad de S-3 Viking in actieve dienst bij de Amerikaanse Marine. Met zijn intrede kwam er echter een einde aan de actieve dienst van de Grumman S-2 Tracker. Het laatste toestel van dit type werd in augustus 1976 op non-actief gesteld. Het takenpakket van dit vliegtuig werd door de Viking overgenomen.

Nadat Lockheed als één van de twee vliegtuigbouwers in 1968 was gevraagd om hun voorstel verder uit te werken ontstond toch een klein probleem. Lockheed had namelijk weinig tot geen ervaring met het bouwen van vliegtuigen geschikt voor vliegdekschepen. Opvouwbare vleugels, een geschikt landingsgestel voor een meedeinende landingsbaan en een speciaal staartstuk voor de landingshaak waren geen overbodige luxe voor dit soort vliegtuigen. Hierin kwam vliegtuigbouwer Ling-Temco-Vought te hulp. Deze fabriek had hier inmiddels ruime ervaring in. Door deze hulp mocht de Lockheed S-3 Viking zich in augustus 1969 tot winnaar uitroepen. Direct werden er door de Amerikaanse Marine acht prototypen besteld welke voor het eerst in 1972 vlogen. Slechts twee jaar later volgde de actieve dienst.

Werkterreinen van de Viking

De S-3 kreeg in zijn beginperiode de taak mee om al patrouillerend alert te zijn op zowel vijandelijke oppervlakteschepen als onderzeeboten. Uiteraard stond identificatie voorop, maar indien nodig moest de Viking tot de aanval overgaan en deze doelen tot zinken brengen. Tegen het eind van de jaren 90 in de 20e eeuw veranderden de missies van de S-3 naar enkel surveillance aan de oppervlakte en het bijtanken in de lucht van andere vliegtuigen. Ook kon dit toestel worden ingezet voor elektronische oorlogsvoering, zoals het storen van radar.

Bijzonderheden

In 1974 begon de productie van dit toestel. Maar waar de productie van veel andere vliegtuigen vaak vele jaren doorgaan, mede door het ontwikkelen van meerdere varianten ter modernisatie, stopte dit na slechts vier jaar. In totaal werden tussen 1974 en 1978 bijna 190 toestellen van het type S-3A gebouwd. Al vrij snel daarna zijn 119 stuks omgebouwd tot de S3-B-versie met een verbeterde radar, aansluiting op een netwerk zodat de efficiëntie en coördinatie van de strijdkrachten beter beheerd konden worden en de mogelijkheid tot het vervoeren van AGM-84 Harpoon-anti-scheepsraketten.

Plaatsing van de motoren

Opmerkelijk voor een vliegtuig dienend op een vliegdekschip waren de motoren extern geplaatst. Net als bij een passagiersvliegtuig hingen deze aan de vleugels. De vleugels waren in het midden aan de bovenzijde van de romp geplaatst. Aangezien de ruimte in de romp gebruikt moest worden voor vier mensen en de nodige werkplekken voor de te gebruiken apparatuur, moesten de motoren elders geplaatst worden. Deze plaatsing had nog voordelen ook. Doordat de behuizing van de motoren zo groot was, bevatte deze niet alleen de motor, maar ook de benodigde brandstof. Dit was zo efficiënt in gebruik, dat hierdoor een grote afstand gevlogen kon worden.

Prijs van een S-3

De prijs die de Amerikaanse Marine voor dit toestel in 1974 moest neerleggen bedroeg 27 miljoen Amerikaanse dollars. Dit was voor de A-versie. De B-versie viel vanwege de moderne elektronica duurder uit.

Op eigen kracht

De S-3 Viking acteerde veelal vanaf vliegdekschepen. Vliegtuigen werden dan met de katapult vanaf het vliegdek gelanceerd om het toestel voldoende vaart mee te geven om verder op eigen kracht op te kunnen stijgen. De Viking was één van de weinige vliegtuigen die, indien nodig, zonder katapult op geheel eigen kracht op kon stijgen vanaf een vliegdek.

Krachtige informatieverwerking

Door de vele sensoren en interpretatiemogelijkheden binnen dit toestel kon op basis van deze gegevens goed worden overlegd en besloten welke acties er ondernomen moesten worden. Uiteraard liep men in het toestel niet naar elkaar toe, hier was geen ruimte voor. Maar de gegevens konden wel al van en naar elkaars werkplek gestuurd worden. Hierdoor konden de bemanningsleden tot een goede conclusie komen. De grote hoeveelheid ontvangen informatie werd in deze systemen met elkaar vergeleken en geïntegreerd in één systeem. Hierdoor deden de drie officieren die verantwoordelijk waren voor de bediening van de sensoren ongeveer hetzelfde werk als hun twaalf collega's in de oudere en veel grotere P-3 Orion.

Bemanning van de S-3

In dit toestel waren vier bemanningsleden aanwezig, ieder met een eigen taak. Voorin zaten naast elkaar de piloot en de copiloot. De copiloot had als tweede functie die van tactisch coördinator (COTAC). Achterin zaten de TACCO en de SENSO. De TACCO was tevens de tactische coördinator, maar was ook de leider en eindverantwoordelijke van de missie. De SENSO was de officier die de sensoren bediende.

Na het beëindigen van de opsporingsactiviteiten van onderzeeërs tegen het einde van 20e eeuw en het starten van bijtankmissies in de lucht bleven alleen de piloot en de copiloot over om het toestel te bemannen.

Onder de vleugels en in de buik

Onder de vleugels had de S-3 Viking niet heel veel ruimte. De beide externe motoren namen al een flink deel in zodat daar weinig plaats was om nog andere ophangpunten te plaatsen. Beide vleugels hadden er slechts één. Hier kon een variatie aan mogelijkheden aan gehangen worden zoals raketten, zowel geleid als ongeleid, gewone of clusterbommen, externe tanks of voor het vervoeren van bagage. In de romp zaten ook nog vier interne ruimten om diverse items te vervoeren, afhankelijk van de missie. Hierin konden torpedo's, gewone en zelf nucleaire bommen worden vervoerd. En in diezelfde buik van het vliegtuig zat een variatie aan sensoren, afwerpbare sonarboeien, stoorzenders en zelfverdedigingsmiddelen om inkomende raketten af te leiden.

Na de gewijzigde functie van het traceren en aanvallen van onderzeeërs naar het zoeken van doelen op het wateroppervlak werd de Viking nagenoeg gestript van alle elektronica die met de bestrijding van duikboten te maken had. Dat scheelde voor het toestel vele kilo's aan gewicht waardoor de verkenningsradius logischerwijs wat toenam.

Maten en gewichten

De Lockheed S-3A Viking was geen klein vliegtuigje. Dit toestel was 16 meter en 26 centimeter lang, 6,93 meter hoog en 20,93 meter breed. Frappant was dat met de vleugels opgevouwen er slechts 9 meter breedte overbleef.

Ongeladen was de Viking net iets meer dan 12.000 kilo zwaar, normaal geladen liep dit al vlug op tot 17.324 kilo met een maximaal gewicht van bijna 24.000 kilo. Van dit gewicht was de interne brandstoftank goed voor 7320 liter. Geladen met externe tanks kwam hier nog 1136 liter bij.

Dit toestel surveilleerde met mach 0,79, omgerekend ongeveer 828 kilometer per uur, op een hoogte van 6100 meter boven het zeewater. Op zeeniveau haalde de S-3 een snelheid van 795 kilometer per uur. Op kruissnelheid vloog dit toestel een goede 650 kilometer per uur. De maximaal te halen hoogte was al gauw 12 kilometer.

Met een afstand die geheel met de eigen brandstof te halen was, was net iets meer dan 5100 kilometer een respectabele afstand. Met de externe tanks kon hier nog 1100 kilometer aan worden toegevoegd. Echter, ging het om de aanval dan viel de af te leggen afstand al snel terug tot ongeveer 850 kilometer waarna men snel terug naar het vliegdekschip moest om bij te tanken.

Bewapening

De Lockheed S-3 Viking kon afhankelijk van de missie diverse typen bommen meevoeren: tien stuks van 227 kilo, twee stuks van 454 kilo of twee stuks van bijna 1000 kilo. Maar ook tot zes stuks CBU-100-clusterbommen, in een verdrag door veel landen afgezworen, behoorde tot het arsenaal.

Bij een toestel als dit kunnen de torpedo's niet ontbreken. Afhankelijk van het type konden twee tot vier stuks worden meegenomen, maar ook zes stuks mijnen of dieptebommen. De laatste zijn speciale bommen ter bestrijding van onderzeeërs. Ter bestrijding van oppervlakteschepen beschikte de Viking over AGM-84 Harpoon-anti-scheepsraketten. Hier kon men er twee van laden. Van de langeafstandsversie kon men er slechts één mee nemen. Ook had de Viking nog de mogelijkheid om nucleaire bommen te vervoeren en de AGM-65 Maverick-raketten. Deze raketten waren normaal gesproken voor landdoelen.

Voor het opsporen van de doelen had de S-3 de nodige radar- en sensorapparatuur aan boord, maar ook 59 stuks afwerpbare sensorboeien. Eén daarvan was bedoeld voor zogenoemde Search and Rescue (SAR: zoek en redding) doeleinden.

Ter verdediging had de S-3 de nodige elektronische tegenmaatregelen aan boord in de vorm van stoorzenders. Maar dan nog had men een grote hoeveelheid aan chaff (afleiding voor radarzoekende raketten) en flares (afleiding voor hittezoekende raketten) aan boord.

Viking in actie

Vanaf de intrede van de S-3 in 1974 tot aan de Eerste Golfoorlog in 1991 had de Viking geen actie gezien. Wel verbouwingen. Waar 119 stuks S-3A tussen 1983 en 1987 werden omgevormd tot de S-3B voor het gebruik van Harpoon anti-scheepsraketten, werden zestien stuks omgebouwd tot de ES-3A Shadow voor ELINT missies. ELINT staat voor Electronic Intelligence waardoor dit toestel informatie moest verzamelen over diverse zaken. Zes andere toestellen werden omgebouwd tot US-3A's. Deze vliegtuigen mochten heen en weer vliegen tussen de landbasis en het vliegdekschip om passagiers (maximaal zes), post, voorraden of onderdelen met hoge prioriteit te vervoeren.

Eerste Golfoorlog
Met het einde van de Koude Oorlog in 1989 viel er ook geen duikboot van de Sovjets meer te vinden, dus op het eerste oog was er weinig actie voor de S-3B te vinden. Dit kwam uiteindelijk toch tijdens de Eerste Golfoorlog. Hier maakten de ES-3A Shadows veel vlieguren om met hun ELINT-systemen zoveel mogelijk inlichtingen te verzamelen over de Iraakse troepen. De S-3B's kwamen in actie om hun collega's veelvuldig in de lucht bij te tanken. Ook kwam de Viking in actie om afleidingsraketten af te vuren. Hierdoor werd de Iraakse luchtmacht en luchtverdediging danig in de war gebracht.

Een tegenstrijdigheid pur sang was het feit dat dit vliegtuig, dat gebouwd is voor de bestrijding van onderzeeërs en later bedoeld voor de bestrijding van oppervlakteschepen, in deze strijd op het land een Iraakse lanceerinrichting vernietigde.

Overige actie

Boven het voormalig Joegoslavië had de Viking ook zijn missies te vervullen tussen 1991 tot 2001. Voornamelijk waren dit patrouille activiteiten, bijtanken van F-14 Tomcats en F/A-18 Hornets of het verzamelen van inlichtingen.

In 2001 viel Amerika Afghanistan binnen in verband met de aanslag op de Twin Towers in hartje New York. De S-3B was ook nu bedoeld als vliegtuig dat anderen in de lucht kon bijtanken, maar ook om weer inlichtingen te verzamelen. Het toestel zou het einde van deze strijd in 2014 echter niet volbrengen.

In 2003 startte operatie Iraqi Freedom met de bedoeling om de Iraakse dictator Saddam Hoessein af te zetten. In maart van dit jaar steeg een S-3B Viking op van een vliegdekschip om een groot vlaggenschip van de Iraakse marine aan te vallen. Het was voor het eerst dat zo'n toestel op weg ging om een aanval in te zetten en al helemaal met een lasergeleide AGM-65 Maverick-raket. De missie was een succes en het schip werd in de haven van Basra geneutraliseerd.

In mei 2003 vloog president George W. Bush in een S-3B op de plaats van de copiloot mee om aan boord van het vliegdekschip USS Abraham Lincoln een toespraak te houden. De betreffende Viking werd over de radio 'Navy One' genoemd, wat aangaf dat de president aan boord was. President Bush meldde in zijn toespraak dat de missie compleet was en hiermee het einde bedoelde van de grote aanvallen binnen Irak. Het vliegdekschip lag op dat moment voor de Amerikaanse staat Californië.

Vanaf juli tot december 2008 vlogen S-3B's nog patrouillemissies boven Irak. Het squadron dat hiervoor was aangewezen was echter niet gestationeerd op een vliegdekschip, maar op een vliegveld ongeveer 290 kilometer ten westen van Bagdad. De Vikings vlogen samen in dit half jaar zo'n 350 missies alvorens hun werk erop zat. Het zou de laatste missie worden van S-3B Viking in actieve dienst van de Amerikaanse Marine.

In de mottenballen

In januari 2009 stopte de Amerikaanse Marine het dienstverband van de S-3B Vikings. Andere varianten van de Viking waren voor 2009 al buiten gebruik gesteld.

PMTC

Toch is het toestel nog niet volledig met pensioen. In 2010 werden drie Vikings beschikbaar gesteld aan de Pacific Missile Test Center (PMTC). De S-3B's waren gemoderniseerd op het gebied van snelheid, bereik, mogelijkheid tot vluchten van 10 uur en radarmogelijkheden. Deze Vikings hadden nu de taak meegekregen om voor de rakettest op te stijgen en het hele testgebied in de gaten te houden. Doordat deze toestellen zo ver konden 'zien' op hun radar en lang in de lucht konden blijven, waren dit ideale surveillanten. Indien nodig kon snel een bericht worden doorgegeven.

NASA

Ook werden vier stuks doorgegeven aan het Glenn Research Center van NASA. Hier werden de toestellen in eerste instantie voor testen gebruikt. In 2009 werd één van de vier omgebouwd voor de civiele luchtvaart om NASA personeel te vervoeren.

De allerlaatste in de Navy

Toch had de Amerikaanse Marine nog drie stuks gehouden. Tot eind 2015 hadden deze nog operationeel ondersteunende activiteiten. Maar ook voor deze toestellen viel het doek. Eén werd in november 2015 rechtstreeks doorgestuurd naar de Boneyard, een luchtmachtbasis met de mogelijk om oude vliegtuigen te stallen en eventueel bij te houden voor onderhoud mochten de toestellen nog benodigd zijn. De tweede werd eveneens gestald, de derde en laatste werd eveneens overgedragen aan NASA.

Tweede leven voor de Viking

In oktober 2013 informeerde de Zuid-Koreaanse marine naar de mogelijkheid om ongeveer achttien oude S-3B Vikings te kopen. Het idee van de Zuid-Koreanen was om hun vloot van reeds 16 stuks P-3 Orion surveillance vliegtuigen uit te breiden. In maart 2016 waren deze plannen uitgebreid tot twintig stuks en was het wachten op goedkeur van diverse instanties.

Maar ook in Amerika probeerde Lockheed de S-3 met een opknapplan weer opnieuw aan te bieden bij de Amerikaanse Marine. In april 2014 probeerde Lockheed de Viking om te bouwen tot een koerier van kleine goederen, post en personeel voor de vliegdekschepen. Dit plan vond geen doorgang. In februari 2015 besliste men dat de Bell Boeing V-22 Osprey deze taken op zich zou nemen.

Toch zou er nog een mogelijk voor de Viking kunnen zijn. Met de pensionering van de S-3B ontstond een gat in de capaciteiten van de luchtmacht van de Amerikaanse Marine. De F/A-18 Super Hornet en zijn broertje, de gewone Hornet, bleken helemaal geen anti-duikboot missies te kunnen uitvoeren. Daarvoor vlogen de toestellen te snel over het gebied en om het feit dat de juiste instrumenten niet eens plaats aan boord geboden kon worden. Met de toegenomen spanning en dreiging in de Zuid-Chinese Zee zou een Viking deze taak na modernisering op zich kunnen nemen. De toestellen stonden immers gestald en onderhouden op de luchtmachtbasis. Anno 2019 zouden de eerste opgeknapte en gemoderniseerde S-3B Vikings weer in dienst kunnen treden. Het zou de Amerikaanse Marine in ieder geval veel geld en ontwikkeltijd kunnen schelen ten opzichte van een compleet nieuw toestel.

Lees verder

• F/A-18 Hornet: een lichte krachtpatser op zee
• F/A-18 Super Hornet: grote broer bewaakt de horizon
• Grumman F-14 Tomcat straaljager: zwaargewicht in de lucht
• LTV A-7 Corsair II; licht toestel voor het zware werk