F/A-18 Super Hornet: grote broer bewaakt de horizon

Sinds de levering van de F/A-18 Hornet in 1982 is dit vliegtuig uitgegroeid tot een stabiel, capabel en betrouwbaar toestel. Hun Amerikaanse dienst doen ze vooral vanaf vliegdekschepen. Landen die de F/A-18 hebben gekocht zijn tevens zeer tevreden. Maar het ouder worden van de Grumman F-14 Tomcat, wat een zware onderscheppingsjager in zijn tijd was, en de telkens uitgestelde levering van de F-35C Lightning II, noodzaakte de Amerikaanse marine tot het zoeken naar een tussenoplossing. Het resultaat overtrof de verwachtingen in de gedaante van de F/A-18 Super Hornet.

• Doorontwikkeling van de Hornet
• Vervanging door de F/A-18E en F
• Wijzigingen in het model
• Onzichtbaar voor de radar
• Specificaties
• Bewapening
• Leveringen
• Super Hornet in actie
• De opvolger

Doorontwikkeling van de Hornet

Vanaf het begin af aan was er al veel kritiek op de F/A-18A en B-versie vanwege de kleine brandstoftank in vergelijking met de F-14 Tomcat. Het ging hier dan vooral om de rol als onderscheppingsjager. De B-variant moest nota bene nog eens 6% aan brandstofcapaciteit inleveren als zijnde een tweezits toestel. Maar ook ten aanzien van het laadvermogen in vergelijking met de lichte bommenwerper Grumman A-6 Intruder was de kritiek aanzienlijk. De oude A-6 kon ongeveer 5000 kg aan bommenlast meer vervoeren. Ondanks dit werd de eerste versie van de F/A-18 toch een succes.

McDonnall Douglas had de kritiek meegenomen en terwijl de eerste Hornet nog geleverd moest worden, begon de vliegtuigbouwer in 1980 aan het project Hornet 2000. Hiermee werd al ingespeeld op een model net een grotere romp om niet alleen krachtigere motoren te herbergen, maar ook grotere interne brandstoftanks en meer mogelijkheden voor ophangpunten onder de romp en vleugels van het toestel. Het concept leverde een geavanceerde versie van de F/A-18 op.

Met de val van de Berlijnse muur in 1989 en het officiële einde van de Koude Oorlog in 1991 werd de noodzaak tot snelle modernisatie van de nieuwe gevechts- en aanvalsvliegtuigen minder. Er werd vanuit de overheid gesneden in de defensiebudgetten waardoor de Amerikaanse Marine doortastend te werk moest gaan. De eigen dienst werd grondig geherstructureerd om voldoende financiële middelen vrij te maken. Dit zorgde ervoor dat de A-12 Avenger II van McDonnall Douglas, een project ter waarde van 57 miljard dollar, werd gecanceld. De A-12 was de beoogde opvolger voor de verouderde A-6 Intruder en LTV A-7 Corsair, maar ondervond in de ontwikkeling veel problemen. In hetzelfde jaar had de Amerikaanse overheid de aankoop van nieuwe F-14D's reeds verlaagd vanwege, naar hun mening, verouderde concepten en technologieën. In 1991 werd de aanschaf van nieuwe F-14D's volledige stopgezet.

De US Navy zag met deze nieuwe geopolitieke ontwikkelingen toch meer in een upgrade van reeds bestaande toestellen, dan een traject in te moeten gaan waarbij een compleet nieuw toestel zou moeten worden ontwikkeld. Vliegtuigbouwer Grumman stelde nog een modernisatieronde voor de F-14 voor, maar daar zag men niets in. In plaats daarvan stelde concurrent McDonnall Douglas hun optie voor uit project Hornet 2000 uit 1980. In de 10 jaar daaropvolgend werd het nieuwe model ook wel Hornet II genoemd voordat het zijn uiteindelijke naam Super Hornet kreeg. De annulering van de A-12 was voor dit toestel ook nog eens voordelig. Toen in 1992 de US Navy zich ook nog eens terugtrok uit het project om een variant van de F-22 Raptor voor vliegdekschepen te ontwikkelen, lag de weg volledig open voor de F/A-18E/F Super Hornet.

Vervanging door de F/A-18E en F

De vervanging van de eenzitter F/A-18E en tweezitter F/A-18F moest nog wel door het Amerikaanse congres worden goedgekeurd. Het gehele vervangingsprogramma zou één miljard dollar gaan kosten en zou veel verouderde toestellen van de US Navy gaan vervangen. Het hielp dat de Super Hornet werd aangeduid als F/A-18, want het congres wist van de behaalde resultaten van de oudere varianten. Deze F/A-18A, B, C en D hadden zich inmiddels bewezen boven Libië en de Eerste Golfoorlog. Hierdoor werd de goedkeur van de E en F varianten een stuk eenvoudiger. Echter, dit was slechts schijn. De Super Hornet bleek onder de oppervlakte een grotendeels nieuw toestel. De F/A-18E en F waren een stuk groter dan hun kleinere broertjes en dit is doorgaans geen garantie op dezelfde resultaten.

Alleenheerser op de vliegdekschepen
In 1992 werden de eerste Super Hornets besteld. Na de levering in 1995 begon het testen. Dit begon in 1996 en resulteerde in 1997 in de eerste landing van de F/A-18E op een vliegdekschip. In maart 1997 werd de productie kleinschalig gestart totdat de productie in september van datzelfde jaar werd opgevoerd. De testen duurden tot en met 1999 waarna evaluaties volgden. Deze werden voldoende bevonden in februari 2000 waarna de levering pas goed op gang kwam. Nadat de oudere toestellen reeds waren vervangen, moest in 2006 de laatste F-14 Tomcat er ook aan geloven. Deze beëindigde zijn actieve dienst en de taken werden overgenomen door de F/A-18E en F Super Hornets.

Vanaf 2006 maakten de F/A-18 in meerdere varianten als enige type vliegtuig de dienst uit op de vliegdekschepen. Omstreeks 2018 wordt de F-35C Lighting aan de luchtmacht van de US Navy worden toegevoegd.

Fabrieksovername

Frappant detail was dat in augustus 1997 McDonnall Douglas gekocht en overgenomen werd door vliegtuigbouwer Boeing. De annulering van de overheid ten aanzien van het A-12-project, had McDonnall Douglas aan de rand van een faillissement gebracht. Dit kwam vooral door een geëiste terugbetaling van bijna anderhalf miljard dollar aan de overheid. Uiteindelijk werd dit geschikt met 200 miljoen dollar in 2010 door Boeing.

Wijzigingen in het model

De originele Hornet en de nieuwe Super Hornet verschilden op het eerste oog niet zo heel veel, maar toch werden er significante wijzigingen aangebracht. De F/A-18E en F was qua model hetzelfde, echter wel 20% groter, leeg 3200 kg zwaarder, nam 33% meer brandstof in en kon 6800 kg meer gewicht meenemen dan de A- en B-varianten. Ondanks deze pluspunten kwam de Super Hornet nog niet in de buurt van de F-14, wiens plaats de F/A-18E/F had ingenomen. De Super Hornet was onbeladen 5000 kg lichter, benaderde de te vervoeren last en te vliegen afstanden. Ook qua maximale snelheid bleek de F/A-18E/F ongeveer 500 km/u langzamer te zijn dan zijn voorganger. Zouden beiden vliegtuigen vergeleken worden, dan was de F-14 Tomcat nog altijd een toestel geweest met formidabele capaciteiten.
De romp van de Super Hornet werd door de groei ongeveer 86 centimeter verlengd. Door deze verlenging werden de vleugels evident vergroot. Deze werden langer en breder. Het vleugeloppervlak werd hierdoor wel 25% vergroot. Doordat de romp meer ruimte bood aan de tot wel 35% krachtigere motoren, beschikte de Super Hornet over meer kracht om met meer gewicht dan de originele F/A-18's thuis te komen en te landen op een vliegdekschip. Dit landingsgewicht liep nu wel op tot 4100 kg.

Eén van de opvallendste verandering waren de grotere en rechthoekige luchtinlaten van de F/A-18E en F. Daar waar bij de modellen A tot en met D de luchtinlaten karakteristiek ovaal waren, wijzigden de luchtinlaten. Maar ook de doorlopende vleugel tot aan het begin van de cockpit was door het vergroten van de romp meegegroeid. Deze was tevens een stuk breder gemaakt. Een bijkomend effect van de vergrote romp is het uitgebreide aantal ophangpunten onder het toestel. Dit aantal liep op van negen stuks naar elf stuks.
Tanken in de lucht
De Super Hornet werd uitgerust met het zogenoemde ARS-systeem. Dit betekende Aerial Refueling System. Een tweede naam die dit systeem meekreeg was "Buddy Store". Nu kon de F/A-18E/F niet alleen in de lucht zelf tanken, maar door dit systeem kon de Super Hornet ook zelf dienst doen als tankvliegtuig voor collega toestellen. Het bij te tanken vliegtuig kon aan de extra externe brandstoftank gekoppeld worden en de brandstof innemen.

Bijnaam 'Rhino'

De F/A-18E/F kregen op de vliegdekschepen al snel een bijnaam. Aangezien 'Hornet' en 'Super Hornet' erg veel op elkaar leken, en om verwarring te voorkomen, werd besloten de jongst telg in de Hornet-familie de bijnaam 'Rhino' (neushoorn) mee te geven. Dit bood voor een aantal zaken een praktische oplossing. Allereerst door het verschil in grootte en het daarbij komende verschil in gewicht kreeg je ook een verschil in de afstelling van de katapult op een vliegdekschip. Om een afgeladen F/A-18C van bijna 15.000 kg te lanceren was er minder kracht nodig dan een afgeladen F/A-18E van bijna 30.000 kg. Ditzelfde gold voor de landing waarbij de landingshaak achter een staalkabel moest haken, welke ingesteld werd op het tegengewicht dat de kabel te verwerken kreeg. Dat er een andere roepnaam gebruikt werd, zorgde er tijdens gesprekken over de radio tevens voor dat er geen verwarring kon ontstaan over welk type F/A-18 men het had.

Onzichtbaar voor de radar

In een tijdperk waar de stealthtechnologie zijn intrede had gedaan, deze werd in de Eerste Golfoorlog in 1991 voor het eerst ingezet, zou je haast verwachten dat hier met de nieuwe F/A-18E en F rekening is gehouden. Maar niets is minder waar. Hier was echter wel op andere manieren aan gewerkt zodat het radarsignatuur van de Super Hornet substantieel verkleind werd. Dit was geen vergelijk met de nieuwere gevechtsvliegtuigen zoals de F-22 en de F-35, echter voordat deze toestellen uitkwamen was het verschil enorm ten opzichte van bijvoorbeeld de F/A-18C Hornet, de F-15 Eagle en F-16 Fighting Falcon.

Om opmerking door de radar zoveel mogelijk te voorkomen combineerde men in de Super Hornet een aantal zaken. Om de F/A-18E en F van de voor- en achterkant een zo klein mogelijk reflectieoppervlak voor een vijandelijke radar te creëren, veranderde men onder andere het model van de luchtinlaat. Niet alleen aan het oppervlak, maar ook in de luchtinlaten werden de wanden zo opgebouwd dat radarstralen verstrooid werden, in plaats van teruggekaatst naar hun bron. Ook de rest van het oppervlak werd dusdanig bewerkt dat het de radarstralen verstrooide of in een andere richting kaatste, echter nooit in de richting van de originele bron. Veel aandacht werd besteed aan het oppervlak van het toestel, waarbij onnodige uitsteeksels werden verwijderd of gaten gevuld.

Extra toegevoegd werden radar of elektronisch verstorende maatregelen, een groter incasseringsvermogen van projectielen, het gebruik van lange afstand wapens en oefenen van tactieken die het missiesucces moesten vergroten, maar ook de overlevingskansen. Uiteraard voegde de uiterst krachtige boordradar en vluchtelektronica het nodige toe. De informatie die hier naar voren werd gebracht, was nu direct leesbaar in de helm van de piloot.

Specificaties

Zoals genoemd wordt de F/A-18E door één piloot gevlogen en de F/A-18F door één piloot en een wapen-/radarofficier. De hoogte van het toestel is hetzelfde als het origineel gebleven, 4,88 meter. De spanwijdte is 13,62 meter en een lengte van 18,31 meter. Met een vleugeloppervlak van 46,5 vierkante meter is de Super Hornet bijna 10 vierkant meter groter dan zijn kleine broertje.

Zonder lading is de F/A-18E/F 14.552 kg zwaar. Dit kan oplopen tot een missiegewicht van 21.320 kg. Een Super Hornet kan opstijgen met een maximaal gewicht van 29.937 kg. De lading bestaat dan uit een variatie van brandstof, interne en externe tanks, bommen, raketten, elektronische storingsgondels en externe doelzoekende gondels.

De Super Hornet haalt een maximale snelheid op ongeveer 12 kilometer hoogte van mach 1,8. Omgerekend is dit 1915 km/u. Overigens is het plafond van dit vliegtuig ongeveer 15 kilometer hoogte. Onbeladen, maar met twee stuks AIM-9 Sidewinder korteafstandraketten op de vleugeleinden kan dit toestel een afstand afleggen van 2346 kilometer. Met externe tanks kan de afstand vergroot worden tot 3330 kilometer. Echter, in een onderscheppings- of gevechtsmissie wordt deze maximale afstand snel ingekort tot ongeveer 722 kilometer. Wat op zich logisch is als men op maximale snelheid, met de 'afterburner' aan zoals dit heet, naar het doelwit toesnelt.

Bewapening

De bewapening van de F/A-18E/F is nagenoeg identiek aan die van zijn kleiner broers, de F/A-18C en D. Echter, wat er voor de Super Hornet niet meer beschikbaar is zijn de ongeleide gronddoelraketten. Standaard is de M61A2 20mm Vulcan kanon in de neus van het toestel. Standaard te noemen zijn ook de AIM-9 Sidewinder luchtdoelraketten voor de korte afstand, de AIM-7 Sparrow en de AIM-120 AMRAAM. Beiden voor de middellange afstand. Verder kan de F/A-18 Super Hornet kiezen uit dezelfde soorten gronddoelraketten en -bommen als de Hornet. Hetzelfde geldt voor de verdedigingsmechanismen zoals de flare (lichtkogels) en chaff.

De flare moet de hittezoekende raket afleiden van de eigen hete motor. De chaff moet uitgroeien tot een reflecterende wolk om de radarzoekende raket af te leiden met een groter radarsignatuur. De enige toevoeging aan het arsenaal is een nog te ontwikkelen anti-scheepsraket die vanaf een zeer grote afstand te lanceren is.

Leveringen

In 2008 had Boeing 367 stuks geleverd aan de US Navy. Met een prijs van ongeveer 90 miljoen USD per stuk (prijs 2016 en vliegklaar was 98,3 miljoen USD) zijn dit geen kleine bedragen. Na een aanbieding van een meerjarig contract door Boeing aan de US Navy werden in 2009 nog eens 31 F/A-18's besteld voor levering in het voorjaar van 2010. Uiteindelijk werd in september 2010 besloten om dit aantal op te hogen tot 66 stuks F/A-18's en 58 stuks EA-18G Growlers. De EA-18G Growlers zijn toestellen die enkel gericht zijn op de elektronische kant binnen de strijd. Het doel van deze toestellen is het opsporen en vernietigen van installaties of het storen van de vijandelijke radar. Dit contract moest 600 miljoen dollar goedkoper uitpakken dan deze aantallen los aan te schaffen. Tevens waren deze aantallen benodigd om de vertraging in de levering van de F-35C op te vangen.

Super Hornet in actie

Omdat de F/A-18E/F anno 2017 nog relatief jong is, is de lijst met palmares betrekkelijk kort. Het eerste wapenfeit van dit toestel was het werpen van bommen op twee installaties die grond-luchtdoelraketten kunnen afschieten en een commandobunker in november 2002. Dit gebeurde tijdens operatie Southern Watch, een missie ter bewaking van het luchtruim in Irak na de Eerste Golfoorlog.

Tijdens operatie Iraqi Freedom, waarbij de dictator Saddam Hussein werd verdreven, welke begon in 2003, voerden Super Hornets diverse missies uit. Zij gaven steun aan grondtroepen die dicht bij de vijand waren, vielen doelen aan, escorteerden andere vliegtuigen, verdreven de vijandelijke luchtmacht en tankten hun collega's bij in de lucht. In 2006 zijn Super Hornets betrokken geweest bij bombardementen op de Taliban in Afghanistan. Vanaf dat jaar bleven F/A-18E/F vliegtuigen overigens wel betrokken bij de bewaking van het luchtruim in Irak.
Vanaf augustus 2014 zijn Super Hornets betrokken bij aanvallen op stellingen van Islamitische Staat. Deze aanvallen hebben voortgang gevonden in 2015 en 2016.

De opvolger

De opvolger van de gevechtstoestellen voor de vliegdekschepen is al jarenlang bekend. Dit moet de F-35C Lighting worden. Maar door alle uitstel, diverse belangen en problemen is dit een kostbaar project geworden. Zeker, het is een stealthvliegtuig, maar de jaren vertraging hebben voor een gat in de vervanging van oudere toestellen gezorgd. Boeing is heel handig in dit gat gesprongen. Samen met Northrop Grumman zijn beide vliegtuigbouwers begonnen aan de ontwikkeling van een moderniseringspakket waardoor de F/A-18 kan worden opgewaardeerd naar de Advanced Super Hornet.

Dit toestel heeft ten opzichte van de typen E en F een nog eens 50% gereduceerd radarsignatuur van voren, maar ook een lichte vorm van stealthtechnologie. Het probleem van de brandstofcapaciteit is nagenoeg opgelost door volledig aangepast externe, vaste tanks die zo goed als één worden met het vliegtuig en geen enkel effect hebben op de radarsignatuur. Toegevoegd wordt een nieuw snufje. Een soort container, een zogenoemde pod, wordt onder de romp bevestigd waarin de wapens zitten. De container kan net als het vliegtuig met een radarabsorberende coating of radarverstrooiende materialen worden bewerkt.

Bijkomend zijn de vliegtuigbouwers bezig geweest met een verbetering aan de motoren, een lager brandstofverbruik, 20% meer stuwkracht en een vergroot incasseringsvermogen van objecten. Het testen is in 2013 van start gegaan. Dit alles zal ongeveer 6 tot 9 miljoen per nieuw gekocht toestel worden en zeker 9 miljoen om een reeds bestaande F/A-18E/F om te bouwen tot een Advanced Super Hornet. Deze versie zal de concurrentiestrijd aangaan met de toch al door problemen achtervolgde F-35C.

Lees verder

• F/A-18 Hornet: een lichte krachtpatser op zee
• Grumman F-14 Tomcat straaljager: zwaargewicht in de lucht
• Ontwikkeling van raketten: wapens van gevechtsvliegtuigen
• Vulcan M61A-1 20MM kanon: vuurkracht met hoge snelheid
• Lockheed S-3 Viking: duikbootbewaking voor de vloot