Regels Rotonde Rijden - Richting aangeven en afslaan

Regels Rotonde Rijden - Richting aangeven en afslaan Rijden, gedrag en richting aangeven op de meeste rotondes. Een rotonde moet je in je benadering beschouwen als een normaal, gelijkwaardig of voorrangskruispunt, dat door de constructie tot doel heeft de doorstroming of de verkeersafhandeling én de veiligheid te bevorderen. Bij aan komen rijden bij een rotonde moeten de eventueel geplaatste verkeersborden en verkeerstekens duidelijk maken welk gedrag van je verlangd wordt en hoe de voorrang geregeld is. Rotondes worden niet altijd correct gereden. Vanaf plusminus 1990 wordt de (mini) rotonde pas grootschalig toegepast. Het is een constructie van een "kruispunt" waar velen niet mee zijn opgegroeid, waar vaak slordig gereden wordt, waarbij het gebruik van de richtingaanwijzer niet altijd duidelijk lijkt en/of niet bekend is.

Wat is een rotonde

Een rotonde is een gelijkvloers kruispunt, waarbij op het midden van het kruispunt een cirkelvormig 'eiland' is aangelegd. Doel van de rotonde is het aantal conflictpunten (mogelijkheid tot ontstaan van verkeersgevaarlijke situaties) te verminderen en de doorstroming van het verkeer, dan wel de verkeersafhandeling te bevorderen.

Regels, rijden en handelen op en om een rotonde


Aanbevelingen en aanleg van een rotonde

  • Binnen de bebouwde kom: fietsers in de voorrang, voetgangers bij voorkeur een vrije doorgang.
  • Buiten de bebouwde kom: fietsers uit de voorrang, voetgangers geen vrije doorgang.

Kenmerken op en om de rotondeIn de voorrangUit de voorrang
Verloop fietspadencircuitRondAfgeplat
Kenmerken oversteekRode kleurGeen afwijkende kleur
Afstand rotonde5 meterMinimaal 10 meter
Plaats bromfietsOp de rijbaanOp het fiets- bromfietspad

Naderen en het kijkgedrag op een rotonde

  • Bij aan komen rijden van een rotonde, moet je deze ruim van te voren herkennen en met gepaste snelheid naderen (meestal de 2de versnelling).
  • Je moet tijdig weten of je te maken krijgt met een gelijkwaardig kruispunt of een voorrangskruispunt.
  • Daarnaast moet je op te toeleidende weg -al dan niet met behulp van de bewegwijzeringsborden- al bepalen welke richting je op wilt en zo nodig tijdig voorsorteren en de juiste rijstrook kiezen.

  • Je kijkt ver vooruit, zodat je reeds in een vroeg stadium ziet hoe druk (of rustig) het op de rotonde is.
  • Je kijkt links, rechts en als het mogelijk is over de rotonde en past je gedrag en snelheid aan op de situatie en drukte op en om de rotonde.
  • Denk aan naastgelegen fietspaden, fietsstroken, V.O.P.’s (zebra's) en dergelijke.

Meestal hebben de bestuurders op de rotonde voorrang dit is te herkennen aan de haaientanden in combinatie met verkeersbord B6 (driehoeksbord met punt naar beneden). Het tijdig herkennen maakt dat je niet hoeft te twijfelen over de voorrangssituatie, duidelijk kunt zijn naar de overige weggebruikers en adequaat en veilig kunt handelen.

Uitzondering op de gangbare verkeersregel bij een rotonde

  • Vlak vóór en op een rotonde mogen bestuurders rechts inhalen.
  • Bestuurders van motorvoertuigen en bromfietsen die de rijbaan volgen, mogen anders dan aan de rechterzijde rijden.

Mede gelet op bovenstaande is het dus zeer belangrijk vóór en op een rotonde goed te kijken en deze met gepaste snelheid te naderen en op te rijden. Alhoewel een rotonde minder conflictpunten kent dan een gemiddeld kruispunt, blijft oplettendheid geboden. Je moet ook goed op het gedrag van de andere verkeersdeelnemers letten en op eventuele verkeerslichten die de verschillende verkeersstromen voor of op de rotonde regelen.

Voorsorteren en de doorstroming op een rotonde

Ook als er geen voorsorteerstroken zijn, verdient het de voorkeur tijdig voor te sorteren. Voor links af zoveel mogelijk naar links of tegen de wegas; voor rechts af zoveel mogelijk naar rechts. Door -vooral bij links af slaan- goed voor te sorteren, geef je de andere bestuurders de gelegenheid -rechts voorbijgaand- hun weg te vervolgen, zonder dat je ze hierbij hindert, wat de doorstroming en verkeersafhandeling bevordert.

Het rijden van een rotonde

Rotonde linksaf = “drie-kwart-rond”

  1. Herken de rotonde ruim van te voren en pas je snelheid en je gedrag bij nadering aan.
  2. Let hierbij ook op achterop komende bestuurders, omdat je meestal je snelheid en je koers gaat veranderen (spiegels).
  3. Let bij voorsorteren (tegen de wegas, of in de juiste rijstrook) op bestuurders achter je en eventueel rechts en links naast je.
  4. Geef indien nodig voorrang (bestuurders), of laat voor gaan (overige weggebruikers).
  5. Rijd vloeiend de rotonde op, zoveel mogelijk aan de linkerzijde (of rijstrook) van de rotonde.
  6. Schuif/rijd langzaam en geleidelijk op naar rechts, zodat je op een kwart vóór je de rotonde wilt verlaten, zoveel mogelijk rechts rijdt.
  7. Kijk tijdens het geleidelijk verplaatsen op de rotonde herhaaldelijk over je rechter schouder met oog op bestuurders in de 'dode hoek' naast de auto.
  8. Kijk voor je uiteindelijk de rotonde verlaat nogmaals goed rechts over je schouder en herhaal dit zo nodig als de verkeersintensiteit hier om vraagt.
  9. Let bij het verlaten van de rotonde scherp op een naastgelegen fietspad en/of voetgangersoversteekplaats.
  10. Na het verlaten van de rotonde doe je de na-controle in (vooral) binnen- en buitenspiegel. (nieuwe verkeerssituatie).

Rotonde rechtuit

  1. Punt 1, 2, 3 en 4 als bij links af "driekwart rond" beschreven.
  2. Rijd vloeiend de rotonde op.
  3. Kies de rechterzijde op de rotonde of de rijstrook voor rechtuit en blijf zijdelings naast de auto kijken en in je spiegels voor overige bestuurders achter en naast je .
  4. Tijdig vóór je de rotonde verlaat kijk je rechts over je schouder en herhaalt dit zo nodig (‘dode hoek’).
  5. Let wederom op fietspaden, V.O.P.’s en dergelijke.
  6. Na het afslaan: na-controle in je binnenspiegel/buitenspiegel; je begeeft je in een nieuwe verkeerssituatie.

Rotonde rechts afslaan

Benader als rechts af slaan bij (voorrangs)kruispunten.

Richting aangeven bij en op een rotonde

Richting aangeven links afslaan

  • Als je voorsorteert naar links bij naderen en oprijden van de rotonde.
  • Richtingaanwijzer uit zodra je op de rotonde bent.
  • Naar rechts: een kwart voor je de rotonde wilt verlaten.

Richting aangeven rotonde rechtuit

  • Géén richting aangeven bij naderen en oprijden van de rotonde.
  • Naar rechts: een kwart voor je de rotonde wilt verlaten.

Richting aangeven rechts afslaan

  • Naar rechts: bij nadering, oprijden en verlaten van de rotonde.


Extra aandacht voor het volgende

Als je een rotonde verlaat, zal je altijd rechts af moeten slaan. Weggebruikers die zich rechts van je bevinden en hun weg vervolgen, moet je beschouwen als rechtdoorgaand verkeer en moet je dus voor laten gaan.

De na-controle bij verlaten van de rotonde

De na-controle na het veranderen van richting, of overrijden van kruispunten is belangrijk om direct weer op de hoogte te zijn van de nieuwe/veranderde verkeerssituatie waarin je jezelf bevindt. De na-controle voer je uit door het kijken in de binnenspiegel en buitenspiegel(s).

Meer aandachtspunten bij autorijden en de autorijles

Als (beginnend) bestuurder kom je vele situaties, regels en tekens in het verkeer tegen die je aandacht vragen. In veel van deze situaties handel je mogelijk automatisch, zonder dat je het jezelf bewust bent. In andere situaties bestaat er mogelijk twijfel over de wijze van benaderen en handelen. Bij interesse zijn in de special Autorij-examen - Autorijles - Rijbewijs B een aantal artikelen samengevoegd over onderwerpen die bij deelname aan het verkeer van belang zijn, zoals: kijktechniek, rijden van autosnelwegen, rijden van rotonde's, voertuigcontrole....en meer. Fris je geheugen op, of test je parate kennis!

Lees verder

© 2007 - 2024 Jvd, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Autorijles - Volg de route met Google MapsAutorijles - Volg de route met Google MapsAuto rijden en Google Maps. Heb je autorijles in Amsterdam, Rotterdam of Groningen, dan is er nu een unieke mogelijkheid…
Autorijles - Richting aangeven en gebruik richtingaanwijzerAutorijles - Richting aangeven en gebruik richtingaanwijzerRichting aangeven en/of het gebruik van de richtingaanwijzer in het verkeer is in vele gevallen verplicht en geeft duide…
Ergernissen op rotondes tussen automobilisten en fietsersErgernissen op rotondes tussen automobilisten en fietsersNog steeds worden veel kruisingen vervangen door rotondes. Een rotonde bespaart ten opzichte van het kruispunt veel onde…
Autorijles - Kruispunt herkennen en voorrang verlenenAutorijles - Kruispunt herkennen en voorrang verlenenHerken kruispunten bij het naderen en pas de juiste manier van kijken toe. Een kruispunt is een kruising of splitsing va…

Autorijles - Autosnelweg het invoegen en uitrijdenAutorijles - Autosnelweg het invoegen en uitrijdenRegels en gedrag bij naderen van én rijden op de autosnelweg. Invoegen en uitrijden of uitvoegen op de autosnelweg zul j…
Verkeer - Ergernissen in het Verkeer - Top 10Verkeer - Ergernissen in het Verkeer - Top 10Top 10 - Ergernis in het Verkeer. Waar erger jij je het meeste aan; onnodig links rijden of bumperkleven? Raak je het me…
Bronnen en referenties
  • Autorij-instructie.nl
  • Google Maps
  • CROW
Reacties

Ed, 20-05-2018
Wat ik heb geleerd (weliswaar 25 jaar geleden):
Een (voorrangs)rotonde is normale (voorrangs)weg, die simpelweg rond loopt. Bij kleine stadsrotondes is dat wat minder begrijpelijk maar bij grote rotondes, die je bijvoorbeeld vindt bij sommige snelweg-afritten is dat een heel aannemelijk feit.

- Je gaat bij oprijden van de rotonde altijd rechtsaf, dus als je al richting aangeeft, is dat altijd naar rechts (nooit naar links, wat zou doen vermoeden dat je de verkeerde kant op wenst te rijden).
- Op de rotonde rijdt je altijd rechtdoor. Zijn er meerdere rijstroken, dan gebruik je de richtingaanwijzer als rij je op een normale weg: links als je een rijstrook naar links wilt, rechts als je een strook naar rechts wil.
- Bij verlaten van de rotonde ga je altijd rechtsaf, dus geef je tijdig richting aan naar rechts, dus direct na de laatste "afrit" voordat je afslaat. Reactie infoteur, 21-05-2018
Beste Ed,

Wat is de vraag? Op zich klopt het wat je schrijft, alleen rijd je een rotonde rechts om; rechts af geldt alleen voor het verlaten van een rotonde.
25 jaar geleden gold nog wel dat er voor links af richting naar links aangegeven moest worden; tegenwoordig hoeft dit bij volgen van een rotonde niet meer, tenzij er -zoals je aangeeft- een belangrijke zijdelingse verplaatsing moet worden ingezet. (speelt ook niet meer als je dezelfde rijstrook automatisch naar de afslag wordt geleid)

Mvg - Sjaak

Koch, 16-11-2017
Ik meen bij mijn rijlessen (nu 7 jaar geleden) te hebben geleerd bij het opdraaien van een rotonde geef je initieel richting naar links aan, tenzij je direct de 1e afrit neemt, en zodra je op het kwart komt waarna je afslaat: dan geef je richting naar rechts.
Nu lees ik overal dat je alleen richting aangeeft als je van de rotonde afgaat en dus rechtsaf moet.

Kunt u mij aangeven hoe ik erbij kom dat je richting aangeeft naar links, totdat je eraf moet?
Dit was/is toch een (niet zelfverzonnen) regel?

bvd voor uw advies/hulp/duidelijkheid. Reactie infoteur, 16-11-2017
Beste Koch,

In het verleden was het inderdaad zo dat bij links afslaan op een (klassieke) rotonde richting naar links aangegeven diende te worden. In het hier en nu gaat men er van uit dat het nalaten van het richting aangeven naar links inhoudt dat de rotonde gevolgd wordt (geldt als rechtdoor) tot ongeveer een kwart voor het verlaten van de rotonde. Op deze afstand moet dan richting naar rechts aangegeven worden, ten teken dat je de rotonde als bestuurder verlaat.
Mijn persoonlijke mening is dat richting naar links aangeven geen kwaad kan en in sommige gevallen zelfs meer duidelijk kan verschaffen en de doorstroming kan bevorderen. Maar… het hoeft dus niet meer.

Mvg - Sjaak

Dennis van A., 25-05-2017
Ik heb al erg vaak gezien en al een enkele keer bijna een aanrijding gehad omdat men richting naar rechts aangeeft bij het oprijden van de rotonde, maar NIET de eerste afrit neemt. Omdat ik er vanuit ga dat ze de eerste afslag nemen, rijd ik zelf de rotonde op bij hun eerste kwart en ja, dat zorgt nogal voor problemen. Waarom zou je rechts aangeven als je de rotonde op rijdt en niet de eerste afslaat? Waarom denkt men dat dit duidelijk is en immers, welke andere opties heb je…

Zelf geef ik richting naar links aan en houdt deze aan totdat ik bij de derde kwart kom en geef dan rechts aan om de rotonde te verlaten. Ik vind het zelf ook prettig als men dit doet, zodat ik weet dat ze mij gaan passeren als ik de rotonde op wil.

Goed om te weten dat deze regel verschilt, maar lastig om te onthouden waar het mag, niet mag of juist moet. Reactie infoteur, 26-05-2017
Beste Dennis,

Op zich is het niet zo lastig, maar het wordt niet of onvoldoende goed toegepast. Soms mag je al blij zijn als men überhaupt richting aangeeft, of op tijd richting aangeeft.
Dat wat men moet onthouden is dat je op plusminus een kwart vóór het verlaten van een "klassieke" rotonde richting aan MOET geven.
Voor links af gold de regel zoals je die omschrijft, maar dit hoeft niet meer (mag dus wel). Tegenwoordig is het de visie dat je er van uit mag gaan dat iemand de rotonde blijft volgen zolang er geen richting aangegeven wordt. Bij een belangrijke zijdelingse verplaatsing /rijstrookwisseling moet -opeen rotonde met meerdere rijstroken- wel richting aangegeven worden.
Ik vind persoonlijk ook dat -bij links afslaan- het blijvend richting aangeven naar links tot het punt dat je richting naar rechts aan moet geven, duidelijker kan zijn, maar… dan moet iedereen het wel doen en het hoeft dus niet meer.

Mvg - Sjaak

Ada van Kralingen, 17-04-2017
Bij driekwart rotonde door geef ik richting aan naar links en dan na tweede afslag zet ik mijn richting uit naar rechts is dat juist?dan zien de mensen dat ik op de rotonde blijf Reactie infoteur, 18-04-2017
Beste Ada,

Vroeger was dit de regel; tegenwoordig hoeft dit niet meer, omdat men er vanuit kan gaan dat je de rotonde blijft volgen zolang de richtingaanwijzer neutraal staat. Bij verlaten van de rotonde moet je wel altijd richting aangeven.
Bij aan komen rijden en voorsorteren zal er veelal wel richting aangegeven moeten worden, met name bij een zijdelingse verplaatsing bij meerdere rijstroken.
Zoals je onder het artikel kunt lezen binnen de reacties is het gebruik van de richtingaanwijzer nogal eens een punt van discussie.

Mijn persoonlijke visie is dat de wijze die je beschrijft zeker duidelijkheid kan bieden op rotonde waar voldoende zicht is (geen verhoging in het midden), maar het hoeft dus niet meer.

Mvg - Sjaak

Johan, 01-11-2016
Hallo Sjaak,
In jouw uitleg lees ik structureel de kreet voorrang bij verlaten rotonde. Klopt dat? Reactie infoteur, 01-11-2016
Beste Johan,

Ja/nee, dat klopt formeel wel en niet.
Verwarring ontstaat vooral als je als bestuurder een rotonde verlaat, terwijl rechtdoorgaande bestuurders op het naastgelegen fiets-/bromfietspad haaientanden hebben.
De haaientanden betekenen voor hen dan "verleen voorrang aan bestuurders op de kruisende weg"
Verlaat je als bestuurder de rotonde, dan ben je voor de fietser geen kruisende bestuurder en zou je formeel van voor laten gaan moeten spreken.

Zijn de haaientanden in/voor de bocht op het wegdek bij verlaten van een rotonde aangebracht (heeft de voorkeur) dan geldt het "verleen voorrang aan bestuurders op de kruisende weg" en spreek je dus van voorrang.

Daar rotondes niet uniform zijn aangelegd geef ik de voorkeur aan de term voorrang omdat dit in de volksmond vaker wordt toegepast en begrepen. Uiteindelijk zou dit op het verkeersgedrag geen invloed moeten hebben.

Hoop dat dit een antwoord op je vraag is?

Mvg - Sjaak

Fvg, 06-04-2016
Er staat diverse keren "Rijd vloeiend rechtsom de rotonde op… ", maar je neemt een rotonde altijd linksom! Detail maar klopt nu niet. Je rijdt inderdaad naar rechts maar je neemt een rotonde linksom. Reactie infoteur, 07-04-2016
Bedankt voor de correctie; heb het inmiddels aangepast.

Mvg - Sjaak

G. Dijkstra, 23-01-2016
Een passagier bij me in de auto wil beweren dat je geen richting aan hoeft te geven, als er pijlen op de weg zijn aan gebracht, bij b.v een kruispunt L.A.
Hier ben ik het niet mee eens. Ik geef altijd richting aan als van richting wil veranderen waar dan ook. Hoe zit dat? Reactie infoteur, 23-01-2016
Beste G,

Pijlen in een rijstrook die de richting aangeven ontheffen je inderdaad niet van het aangeven van de richting.
Wat mij opvalt is dat er in een dergelijke situatie vaak geen richting wordt aangegeven, maar het moet wel!
Artikel 17.2 van het RVV 1990:
" bestuurders MOETEN alvorens af te slaan een teken met hun richtingaanwijzer of met hun arm geven".

Mvg - Sjaak

Wilmer, 21-01-2016
Zeker wel van te voren richting aangeven. Helemaal voor langzaam vrachtverkeer ideaal op rotondes. Je weet al ruim van te voren waar een auto heen gaat. Nu blijft het af en toe gokken tot ergernis van velen… dus namens het vrachtverkeer: sorry, soms kan het niet anders of iedereen moet het doen zoals de meeste rijscholen gelukkig nog wel aanleren! Reactie infoteur, 21-01-2016
Helemaal mee eens Wilmer; ben blij dat je een reactie vanuit de praktijk geeft.

Mvg - Sjaak

P. Pollux, 09-11-2015
Ik nader een rotonde met mijn scootmobiel over een fietspad (fietspad loopt gelijk met rotonde en er staan haaientanden op het eind van het fietspad waar ik op rijd, zijn die haaientanden voor de rotonde bedoeld of alleen voor het fietspad in de rotonde?
Mvg. Pauw. Reactie infoteur, 09-11-2015
Beste Pauw,

Als u de rotonde (binnen de bebouwde kom) blijft volgen, zullen de afslaande bestuurders voorrang aan u moeten verlenen.
De haaientanden zijn wellicht wat verwarrend. Deze betekenen namelijk:
"verleen voorrang aan bestuurders op de kruisende weg".
De bewuste bestuurder slaat af en is niet kruisend.
De haaientanden voor u op het fietspad -waarbij u voorrang moet verlenen aan de kruisende bestuurders- geldt wel voor de bestuurders die u op de toeleidende weg van rechts naderen.

Als de rotonde volgens de voorschriften is aangelegd, zullen de rechts afslaande bestuurders vóór of in de bocht haaientanden aantreffen, die er op duiden dat ze bestuurders op het fietspad voorrang moeten verlenen.
Staan er voor de rechts afslaande bestuurders géén haaientanden, dan moeten deze bestuurders u alsnog voor laten gaan, omdat u rechtdoorgaand verkeer bent zolang u de rotonde blijft volgen.

Feitelijk zijn de haaientanden dus niet expliciet voor de rotonde bedoeld, maar voor u met betrekking tot eventueel aankomende bestuurders van rechts op de toeleidende weg.

Mvg - Sjaak

Maud, 04-11-2015
Beste Sjaak,
Ik rijd met mijn auto al op de rotonde, ga rechtdoor. Zodra ik bij het eerste kwart bent, vliegt er een fietser het naastgelegen fietspad op. Ondanks dat deze haaientanden heeft en ik me al op de rotonde bevind. Op dat moment ben ik al bijna bij het tweede kwart, doe mijn knipperlicht naar rechts aan en nu is de fietser voor mij dus doorgaand verkeer en zal ik hem voorrang moeten verlenen. (tenzij deze ook rechtsaf gaat) Voor mij gevoel is dit niet logisch, ondanks dat ik hier wel altijd rekening meehoud. Klopt het dat fietsers mij, als ik al op de rotonde ben, voorrang moeten verlenen en dus zouden moeten wachten tot ik hun kwart langs ben? Het komt regelmatig voor dat het een gevaarlijke situatie wordt als fietsers zomaar de rotonde opvliegen en er dus verwacht wordt dat ze gelijk voorrang krijgen.
Mvg, Maud Reactie infoteur, 04-11-2015
Beste Maud,

In de meeste gevallen zullen fietsers in de voorrang rijden.
Het onlogische ligt vaak in de ligging van de haaientanden. Worden de haaientanden -bij afslaan voor bestuurders op de rotonde- voor/in de bocht aangebracht, dan zal het vaak duidelijk zijn (heeft de voorkeur). Liggen de haaientanden pas vlak voor de overgang voor de fietsers (na de bocht), dan worden deze vaak laat opgemerkt.

Haaientanden voor de fietsers op een naastgelegen fietspad zijn mogelijk het meest verwarrend. De haaientanden betekenen " verleen voorrang aan bestuurders op de kruisende weg". Als jij afslaat ben je geen kruisende bestuurder, maar een afslaande bestuurder.
De haaientanden gelden wel ten aanzien van de voor de fietsers van rechts naderende bestuurders, die wel kruisen.

Staan er geen haaientanden voor de fietsers, dan maakt het voor het voorrang verlenen aan de fietser in feite ook niet uit. De fietser die de rotonde blijft volgen geldt als rechtdoorgaand verkeer, zodat je de fietser -als afslaande bestuurder- ook in deze situatie voorrang moet verlenen.

Ligt de overgang/ het fietpad b.v. plusminus tien meter na de bocht én heeft de fietser haaientanden, dan moet de fietser jouw als kruisend verkeer wel voorrang verlenen.

Dus: bij een direct naastgelegen fietspad zal je de rechtdoorgaande fietser -als jij af wilt slaan- altijd voorrang moeten verlenen, ongeacht de haaientanden en verkeersbord B7.

Hoop dat het duidelijk is.

Mvg - Sjaak

Bert, 22-08-2015
Kennelijk zijn de regels helemaal niet duidelijk. Ik heb al menige lesauto voor mij op de rotonde gezien die driekwart rond ging met een aanhoudend linksaf knipperende richting aanwijzer. Volgens het ANWB verkeersregel boekje is dit niet de bedoeling maar echt verboden is het ook nier. Erg rommelig allemaal. En verder, ik rijd in veel EU landen en constateer wel veel verschillen in regels. Het EU rijbewijs is daarom niet meer dan een administratief ding met weinig inhoud. Reactie infoteur, 23-08-2015
Beste Bert,

Ik ben het met je eens, maar een -jaren ingeburgerde regel- verander je niet zo maar.
Voor links af slaan gold tot voor zo'n tien jaar geleden ook dat je richting moest aangeven naar links. Je kunt je overigens afvragen wat hier onduidelijk aan is. Mijn persoonlijke mening is dat dit geen kwaad kan en meer duidelijkheid geeft aan de te volgen rijrichting van de bewuste bestuurder. Met name op mini-rotondes zou dit mijn inziens de doorstroming alleen maar ten goede kunnen komen, mits uniform toegepast.
Ook voor de regelgeving in de EU geldt dat uniformiteit tijd kost. In grote lijnen komen de verkeersregels en verkeerstekens toch overeen?

Mvg - Sjaak

Madeleine, 04-07-2015
Als scootmobiel rijder op het fietspad van een rotonde, wanneer moet ik mijn richting aanwijzer aan doen? Alleen bij het verlaten van de rotonde? Dus rechtsaf slaand? Of moet ik ook mijn knipperlicht aan doen omdat ik nog op de rotonde blijf en dus links om rijd? Werd nl laatst verrot gescholden omdat ik op de rotonde fietspad bleef rijden en geen richting aangaf (linker knipperlicht),

Gaarne uw opheldering hierover Reactie infoteur, 05-07-2015
Beste Madeleine,

Als iemand een reden tot schelden had, was jij het in dit geval.
Als je de rotonde blijft volgen hoef je officieel geen richting aan te geven, tot plusminus één kwart voor je de rotonde - rechts af- verlaat.
Dus: als de hele dag rondjes blijft rijden op de rotonde hoef je géén richting aan te geven.

Probleem wat ik ondervind is wel dat de richtingaanwijzers van een scootmobiel vaak moeilijk vroegtijdig te zien zijn (wat klein en zwak licht). Dit mede afhankelijk van de drukte op, en de constructie van de rotonde (bossage e.d.). De focus van bestuurders ligt vaak minder / te weinig / te laat op bestuurders op het aanliggend fietspad.

Voor de veiligheid voor jezelf zou ik het advies geven richting naar links aan te geven met richtingaanwijzer of -bij voorkeur- de arm, bij overrijden van het kruispunt / volgen van de rotonde.
Het hoeft dus niet, maar je bent op een scootmobiel wel kwetsbaarder dan een bestuurder van een auto. Je kunt m.i. beter het zekere voor het onzekere nemen.

Mvg - Sjaak

J. V. Beurden, 29-04-2015
Als 80-jarige was de vele tekst een probleem. De problematiek heeft mij doen besluiten e.e.a. in een tekening voor mijzelf te verduidelijken. Een mei aanstaande hoop ik dat op de juiste manier te realiseren. De mislukte rijtest van het CBR moest ik doen n.a.v. mijn medische gegevens. Reactie infoteur, 29-04-2015
Beste J,

Allereerst succes met de rijtest.

Misschien geeft dit korte filmpje wat meer duidelijkheid:
http://www.autorij-instructie.nl/2007/09/rotonde-rijden/

Mvg - Sjaak

Leen Valstar, 26-04-2015
In Zeist is een rotonde waarop fietsers zowel linksom (tegen de klok in) als Rechtsom (met de klok mee) op die rotonde rijden.
Mag dat zomaar? Dat schept toch enorm veel verwarring ook onder automobilisten die de rotonde op komen of eraf gaan. Ik heb dat nog nooit elders in Nederland gezien.

Wat ik mij dan ook afvraag wat voor nut heeft het? Ale je alleen linksom op de rontonde rijdt kom je toch bij iedere afslag die je zou willen nemen? Reactie infoteur, 26-04-2015
Beste Leen,

Het idee achter de twee-richtingrotondes is dat fietsers niet drie keer een drukke weg over hoeven steken.
Zoals op internet te lezen is, is dit vaker een punt van discussie. Ik ben het met je eens dat men hier vaak niet op rekent, zodat er gevaarlijke situaties kunnen ontstaan. Als bestuurder op de weg moet je bij nadering van een rotonde (te) veel waarnemingen in korte tijd uitvoeren, waardoor een fietser mogelijk te laat wordt opgemerkt.

De aanleg van een fiets- bromfietspad voor verkeer in beide richtingen zal ook met de verkeersafhandeling en de verkeersstromen ter plekke te maken hebben (heb je de locatie : Google maps?)
De fietser "uit de voorrang" halen en/of de oversteek 5 tot 10 meter verleggen zou een oplossing kunnen zijn.

Ik geef altijd het advies er bij iedere rotonde vanuit te gaan dat er fietsers / snorfietsers uit beide richtingen kunnen komen. Niet omdat dit -door bebording- mogelijk wordt gemaakt, maar omdat het gedrag van (jonge) fietsers vaak onvoorspelbaar / gemakzuchtig is. Vaak kiest men de kortste / gemakkelijkste weg.

Mvg - Sjaak

Chris, 20-04-2015
Richting aangeven pas op de rotonde op het moment dat je eraf wilt (af wil slaan), dus niet van tevoren linksaf aangeven. Dit in tegenstelling tot UK waar je dat wel moet doen. Reactie infoteur, 20-04-2015
Beste Chris,

De tekst zou bij links afslaan op verschillende manieren gelezen kunnen worden.
Heb de tekst voor de duidelijkheid aanpast in:
" Als je voorsorteert naar links bij naderen van een rotonde én dit een belangrijke zijdelingse verplaatsing inhoudt "

Mvg - Sjaak

Wes Bouwman, 06-11-2014
Erg verwarrend verhaal. Overheid zegt het volgende, Bij het naderen en oprijden van een rotonde hoeft u geen richting aan te geven. Ook als u de weg volgt op de rotonde is het niet verplicht naar links richting aan te geven. U volgt namelijk gewoon de weg en verandert niet van richting.Bij het verlaten van een rotonde moet u richting aangeven naar rechts.
Links richting aangeven geeft verwarring. Reactie infoteur, 07-11-2014
Beste Wes,

Wat er "erg verwarrend" is begrijp ik niet.
In de publicatie van de overheid staat zoals in de reactie aangehaald:
"Bij het naderen en oprijden van een rotonde hoeft u geen richting aan te geven. Ook als u de weg volgt op de rotonde is het niet verplicht naar links richting aan te geven. U volgt namelijk gewoon de weg en verandert niet van richting."

Met name 'hoeft niet" en "niet verplicht" laat naar mijn mening nog enige ruimte, in tegenstelling tot het verplicht richting aangeven bij rechts afslaan / verlaten van de rotonde.

Bij aan komen rijden op de toeleidende weg naar een rotonde zal -als er sprake is van meerdere rijstroken- veelal een belangrijke zijdelingse verplaatsing ingezet moeten worden. Bij een belangrijke zijdelingse verplaatsing moet richting aangegeven worden. (in deze situatie wordt binnen de beschrijving van de overheid niet voorzien)
Op de rotonde zet je dan de richtingaanwijzer uit. Zoveel verschil is er verder binnen mijn beschrijving niet met die van de overheid.

Je kunt je overigens afvragen of het de conflictsituaties op een rotonde verhoogt als er wel naar links richting aangegeven wordt op een rotonde? Ik denk het niet, ook al komt het de uniformiteit misschien niet ten goede. Het richting aangeven naar rechts staat uiteraard niet ter discussie.

Mvg - Sjaak

D. van den Bergh, 09-08-2014
Het wordt tijd dat er een EU uniforme regel(s) komt. In Duitsland mag je geen richting aangeven bij benaderen van een rotonde pas bij het verlaten. Het zou de veiligheid vergroten indien op alle vier de punten STOP borden komen. Om een onverklaarbare reden stormt het verkeer komende van links als een razende Roelant door op rotonde's. Nog wel komende van links en dan nog vaak bumper aan bumper. Echter een STOP bord in Nederland geeft aanleiding tot gas geven zelfs bij de politie. In de VS is het 3x niet stoppen, rijbewijs kwijt. Reactie infoteur, 10-08-2014
Beste D,

Het grootste probleem is naar mijn idee dat je met mensen te maken hebt, ongeacht de regelgeving die gehanteerd wordt, zullen binnen alle verkeerssituaties de regels wel gevolgd moeten worden.
In grote lijnen zijn de verkeersregels in Europa identiek.
In Nederland hoef je bij naderen van een rotonde geen richting (meer) aan te geven. Bij verlaten van een rotonde wel (rechts). Echter… ingeval van meerdere rijstroken in verschillende rijrichtingen bij aan komen rijden moet veelal voorgesorteerd worden / een zijdelingse verplaatsing uitgevoerd worden. Hierbij zal dan richting aangegeven moeten worden.
Een rotonde heeft m.i. een positieve invloed op de doorstroming en waarschijnlijk ook op de verkeersveiligheid, ondanks het weinig sociale gedrag van een aantal bestuurders bij aan komen rijden.
STOP-borden zijn -althans in de regio waar ik woon- de laatste jaren juist veelal vervangen door rotondes of voorrangskruispunten (regio Amsterdam-Haarlem-Haarlemmermeer).
Het negeren van een STOP-bord (B7) of het niet verlenen van voorrang bij plaatsing van verkeersbord B6 geeft in Nederland in beide gevallen een boete van Euro 230
(zie: http://auto-en-vervoer.infonu.nl/diversen/101178-boetes-bij-overtredingen-voor-2014.html )
Mogelijk leidt een beginnersrijbewijs voor eenieder -ongeacht de tijdsduur- tot meer verantwoordelijk verkeersgedrag. De pakkans zal echter gering zijn.
(zie: http://auto-en-vervoer.infonu.nl/verkeer/101598-beginnersrijbewijs-en-puntenrijbewijs-de-verschillen.html )

Mvg - Sjaak

Eric-Jan Kemna, 27-10-2013
Beste sjaak,
Ook ik vind het misleidend dat er in jullie site staat dat je richting naar links moet aangeven tijdens nadering van de rotonde. Het zou beter zijn dat punt te wijzigen of aan te passen, gezien de rijksoverheid andere regels toepassen. En dit al sinds 2007. Voor mij is dit zeer onduidelijk. M.vr.groet, Eric-Jan Reactie infoteur, 29-10-2013
Beste Eric-Jan,

Klopt dat de regel is aangepast.
In het artikel doel ik op het richting aangeven bij voorsorteren (doorgaans meerdere rijstroken), waarbij je een zijdelingse verplaatsing zal moeten uitvoeren.
Voor en tijdens een belangrijke zijdelingse verplaatsing moet een bestuurder richting aangeven.
Mijn idee is dan ook -ondanks de aanpassing in 2007- dat het richting aangeven van de situatie afhangt. Bij mini-rotondes zal het niet nodig zijn; bij grotere rotondes m.i. wel.

In het artikel staat hierover:
" Richting aangeven Linksaf
Als je voorsorteert naar links bij naderen en oprijden van de rotonde
Richtingaanwijzer uit zodra je op de rotonde bent.
Naar rechts: een kwart voor je de rotonde wilt verlaten. "

Mvg - Sjaak

Rob, 04-10-2012
De website van de Rijksoverheid zegt iets anders over het richting aangeven?
[beging tekst]
Richting aangeven op een rotonde
Bij het naderen en oprijden van een rotonde hoeft u geen richting aan te geven. Ook als u de weg volgt op de rotonde is het niet verplicht naar links richting aan te geven. U volgt namelijk gewoon de weg en verandert niet van richting.
[einde tekst]
Hoe zit dat nu echt? Reactie infoteur, 04-10-2012
Beste Rob,

Tegenwoordig (uit mijn hoofd sinds plusminus 2007) hoef je inderdaad geen richting meer aan te geven bij links af slaan op een rotonde, maar… waar men mijn inziens aan voorbij gaat is dat dit met name geldt voor een mini-rotonde waar op de toeleidende weg slechts 1 rijstrook is.
Zijn er meerdere rijstroken -met een rijstrook voor links afslaan- waarbij je voor moet sorteren, zal je toch een zijdelingse verplaatsing moeten maken, waarbij je richting naar links aan moet geven. Op de rotonde kan de richtingaanwijzer in de neutraal stand, totdat later opnieuw een zijdelingse verplaatsing ingezet moet worden (naar rechts).
Dus: het hoeft niet, mag wel, en kan naar mijn mening in een aantal situaties extra duidelijkheid verschaffen over jouw te volgen rijrichting aan de wachtende bestuurders op de overige toeleidende wegen naar de rotonde.
Met "Bij naderen" -zoals op de site van de overheid beschreven- ben ik het -gezien bovenstaande motivatie- dan ook niet eens. Het verschilt per rotonde. Dit is dan ook reden waarom ik de tekst van de overheid niet gevolgd heb.
Verder is binnen de tekst ook te lezen:
"Bij het naderen van een rotonde gelden dezelfde voorrangsregels en voorsorteerregels als bij een kruising" (waarbij je in een voorsorteerstrook naar rechts en links richting aan moet geven) en heeft men het in de tekst over ''hoeft'' en '' niet verplicht'' (mag dus wel)

Mvg - Sjaak

Wilfred, 28-09-2012
Alvorens een rotonde op te rijden moet ik voorrang verlenen. Dit wordt aangeduid door de verkeerstekens (haaientanden en bord B1). Ik rijd de rotonde op en zie verkeer van rechts naderen. Hoe weet ik dat ik voorrang heb op het verkeer van rechts? Voordat ik de rotonde opreed moest ik voorrang verlenen en nu rijd ik op de rotonde. Wat zegt mij dat ik nu voorrang moet krijgen? Waar staat dat in de Verkeerswet en in welke artikel? Reactie infoteur, 28-09-2012
Beste Wilfred,

Waarschijnlijk bedoel je haaientanden in combinatie met verkeersbord B6. Als jij deze combinatie van verkeerstekens op de toeleidende weg naar de rotonde aantreft, dan zullen deze verkeerstekens voor de overige bestuurders op de toeleidende wegen naar de rotonde ook geplaatst / aangebracht zijn. Bestuurders op de rotonde hebben zodoende voorrang.

Mvg - Sjaak

p.s. in het hypothetische geval dat je verkeersbord B1 (zonder haaientanden) op een rotonde aantreft, zullen de andere bestuurders verkeersbord B6 of B7 aan moeten treffen om de veiligheid en de doorstroming te waarborgen.

Mvg - Sjaak

Janco, 13-06-2012
Hoi,

Bij deze heb ik een vraag m.b.t. rijlessen.

1.De ene rij-instructeur zegt:
1e versnelling is alleen om weg te rijden bij stilstand. Op het moment dat je nog aan het "rollen" bent is de 2e versnelling beter, met koppeling daarbij oplaten komen omdat snelheid te laag is voor de 2e versnelling. Toegepaste situaties: bijv. bij het afslaan of kruispunt oversteken.

2.Een andere rij-instructeur zegt weer, dat als de auto nog aan het rollen is bij 10km/u of lager je dan naar zn 1 mag terugschakelen, zonder eerst te hoeven stoppen.

Mijn vraag is nu, welke methode vindt de examinator beter of goed, de eerste of tweede en waarom en welke is toegestaan tijdens examen?

Tot horens, alvast bedankt.

Mvg,
Janco Reactie infoteur, 14-06-2012
Beste Janco,

Op Autorij-instructie.nl heb ik het volgende geantwoord:
" Beste Janco,

Het is mijn inziens geen ‘zwart of wit’. Over het algemeen kan je stellen dat rijdende / rollende situaties in de tweede versnelling worden opgelost, al dan niet met gebruik van een (zo min mogelijk) slippende koppeling. Er kunnen zich echter situaties voordoen waarbij de snelheid dusdanig laag is, dat de tweede versnelling net even te weinig trekkracht oplevert en terugschakelen naar de eerste versnelling noodzakelijk kan zijn. Zolang de motor niet bokt / stottert in de tweede versnelling, is deze goed. Bij de meeste moderne motoren zal dit ook geen problemen opleveren, zeker bij een diesel niet (motoren in de meeste lesauto’s)
Dus;
- de eerste versnelling is in principe alleen om de auto in gang te zetten
- tijdens het rijden wordt in principe niet naar de eerste versnelling terug geschakeld (voel de versnellingsbak maar eens goed aan. Bij een te hoge snelheid gaat terugschakelen naar de eerste versnelling moeizaam en niet zonder kracht of gekraak)
Maar…wanneer wel en wanneer niet is uiteindelijk een kwestie van ervaren en een gevoel met het voertuig / de auto.

Bij het examen is het belangrijk dat je laat zien dat je het voertuig goed beheerst en je jezelf besluitvaardig toont binnen het handelen in het verkeer. Of je dan misschien eens op het ‘randje’ van een versnelling zit is nauwelijks van belang, zolang je maar in staat bent vlot en soepel te handelen zonder dat de motor (te vaak) afslaat.

Mvg – Sjaak "

Aajm Zebregs, 18-04-2012
L.s waarom doen veel mensen op een rotonde, de richtingaanwijzer naar links aan.is dit wettelijk verplicht.werkt erg verwarrend? graag antwoord. m.v.g aajm zebregs Reactie infoteur, 19-04-2012
Beste Aajm,

Tot voor enige jaren geleden gold dat je de richtingaanwijzer op de rotonde -bij links afslaan- aan liet staan, tot kort voordat je de zijdelingse verplaatsing naar rechts zou moeten maken om de rotonde te verlaten. Mogelijk dat deze procedure (te) lang gehandhaafd is gebleven, totdat dit verwarring bleek te geven / onnodig bleek door de introductie van de vele minirerotondes op kruispunten.
Bij grotere rotondes met meerdere rijstroken zou het m.i. nog steeds duidelijk kunnen zijn.
Tegenwoordig is de procedure dat je de richtingaanwijzer op de rotonde neutraal zet, tot plusminus één kwart vóórdat je de rotonde verlaat (naar rechts).
Echter… veelal zal je bij aan komen rijden bij een (grotere) rotonde voor moeten sorteren en / of de voorsorteerstrook voor links af moeten kiezen. In dit geval komt het er veelal op neer dat je een zijdelingse verplaatsing zal moeten maken, waarbij je richting naar links aan moet geven. Vervolgens zet je de richtingaanwijzer op de rotonde dan neutraal.
Dus… vroeger wel, nu niet meer. (dit verklaart mogelijk mede het verschil in keuze van bestuurders in verschillende leeftijds- / ervaringscatagorieën)

Mvg - Sjaak

Reuchlin, 16-09-2011
U stelt: voor en op een rotonde mogen bestuurders rechts inhalen. op de site van de overheid vind ik dat nergens in de rubriek verkeersregels rotonde. Waar kan ik uw bewering officieel staven? Reactie infoteur, 16-09-2011
Beste Reuchlin,

Dit staat beschreven in het RVV1990, artikel 47 en 48

Mvg - Sjaak

<a Href=”http://www Frankrijschool Nl, 15-09-2011
Goed artikel, ik kan alleen maar zeggen dat iedereen veel duidelijker moet zijn in wat hij/zij van plan is. Reactie infoteur, 16-09-2011
Dank je Frank, ben het helemaal met je eens.
Probleem is wel dat velen 'opgegroeid' zijn met de regel richting aan te geven bij links af slaan op een rotonde, daar waar het tegenwoordig niet meer hoeft (los van voorsorteren).
Los van de gemakzucht en / of gebrek aan regelkennis bij menig bestuurder zal het wel een paar generaties duren voordat iedereen op één lijn zit.

Mvg - Sjaak

Henk Geersing, 31-03-2011
Op een rotonde geef je alleen richting aan als je 'm verlaat. Het steeds naar links aangeven op een rotonde, b.v. met meer rijbanen, kan het nl. ook nog zeer verwarrend zijn. Als je naast zo iemand rijdt denk je steeds dat de bestuurder op jouw baan wil. Dat kan tot gevaarlijke situaties lijden. Geen richting naar links aangeven dus. Ik begrijp trouwens niet dat rijscholen het de nieuwe bestuurders aanleren om op een rotonde (doorgaande weg) toch maar steeds richting naar links te blijven aangeven. Reactie infoteur, 31-03-2011
Snap je reactie niet?
" Richting aangeven Linksaf
-Als je voorsorteert naar links bij naderen en oprijden van de rotonde
-Richtingaanwijzer UIT zodra je op de rotonde bent.
-Naar rechts: een kwart voor je de rotonde wilt verlaten"

Mvg - Sjaak

Leen van Zwol, 25-01-2009
Wat is dat toch voor gezeur over richting aangeven naar links op een rotonde, dat doe je toch ook niet als je op een rechte weg niet afslaat! Reactie infoteur, 25-01-2009
Beste Leen,

Je geeft op de rotonde ook geen richting aan naar links, maar bij aan komen rijden en eventueel voorsorteren geef je aan dat je de intentie hebt de rotonde driekwart te ronden. Dat kan bij een minirotonde duidelijk zijn voor wachtenden op andere toeleidende wegen. Zij kunnnen namelijk een voorspelling maken van je gedrag en rijlijn.
Op de rotonde richting uit; al blijf je de hele dag rondjes rijden… kan!
Plusminus een kwart voor je de rotonde verlaat richting naar rechts aangeven. Mocht het op de rotonde zo zijn dat je van rijstrook moet wisselen en dus een belangrijke zijdelingse verplaatsing, danwel een bijzondere manoeuvre uitvoert, geef je ook richting aan.

Mvg - Sjaak

P. Davids, 19-11-2007
Richting aangeven bij/op een rotonde
Richting aangeven Linksaf

* Naar links bij naderen en oprijden van de rotonde
* Richtingaanwijzer uit zodra je op de rotonde bent.-----> AAN LATEN TOT EEN 1/4 VOOR DE AFSLAG EN DIRECT
* Naar rechts: een kwart voor je de rotonde wilt verlaten.

Dit hebben ze mij geleerd en vind het meer dan logisch! Geef de mede weg gebruiker ruimschoots voor de voren aan waar je naar toe wilt. Ook al ben je nog niet op de rotonde!

Vr. Gr.P.Davids Reactie infoteur, 20-11-2007
Ik ben het met de opmerking niet helemaal eens.
Over het ruimschoots van te voren richting aangeven zal geen verschil van mening bestaan. Dit staat ook in het artikel beschreven en moet -evenals bij aan komen rijden bij een willekeurig ander kruispunt- altijd worden toegespast. Echter: bij 'driekwart'/linksaf rijden van een rotonde rijd je -rechtsom- links de rotonde op zodat je bestuurders die rechtsaf of rechtdoor willen zo min mogelijk hindert en de doorstroming bevordert. De zijdelingse verplaatsing en het richting aangeven vóór het verlaten van de rotonde (naar rechts) voer je ongeveer een kwart vóór het verlaten uit. Heb je op het moment van richting aangeven naar rechts je richtingaanwijzer nog naar links aan staan, dan komt dit de rust in het verkeersbeeld en de duidelijkheid niet ten goede.
Daarnaast is het zo -volgens de door mij beschreven procedure- dat je weet dat een bestuurder de rotonde b l ij f t volgen (feitelijk r e c h t d o o r) als hij of zij géén richting aangeeft, hetgeen een rustig, logisch en duidelijk verkeersbeeld bevordert.

Met dank voor de reaktie,

JVD

A. L. J. M. de Man, 12-10-2007
Als men er van uitgaat dat de rotonde een doorgaande weg is zonder begin en eind kan de regelgeving een stuk vereenvoudigd worden. Namelijk, oprijden zonder richting aan te geven, behalve wanneer direct de eerste afslag genomen word. Verder alleen en nooit anders wanneer men de rotonde gaat verlaten.
Dus, geen richting aangeven bij opgaan van de rotonde en alleen voor verlaten tijdig rechts aangeven.
Tenslotte dient het rotonde verkeer ten alle tijden voorrang te hebben teneinde een vlotte doorstromong te kunnen realiseren.
Fiesters en voetgangers nooit voorrang! Reactie infoteur, 12-10-2007
Voor uw motivatie is -naar mijn persoonlijke mening- wat te zeggen, zolang je praat over een mini-rotonde zonder naastgelegen fiets- en/of zebrapaden… alleen ik maak de regels/voorschriften niet.

Wel is het mijn inziens zo dat het bij aan komen rijden voor de doorstroming beter is richting aan te geven en indien mogelijk voor te sorteren. (vooral bij links af slaan)
Grootste probleem is wellicht dat de rotonde niet volgens (uniforme) regels gereden wordt.
Je zou je theoretisch af kunnen vragen of het überhaubt uit maakt hoe de rotonde gereden wordt; als we het allen maar op eenzelfde manier doen.
Ik denk dan ook dat de kritiek niet gericht zou moeten zijn op de regelgeving, maar op het hanteren hiervan en het gedrag hierbij van de (mede)bestuurders.
Of je fietsers en voetgangers (ook veel kinderen, ouderen en onwetenden) de verantwoording moet geven de voorrangsregels op een juiste manier te beoordelen en te hanteren door ze op een rotonde nooit voorrang te geven lijkt mee geen oplossing die de verkeersveiligheid dient.

Met dank voor de reaktie,
JvD

Jvd (613 artikelen)
Laatste update: 24-06-2017
Rubriek: Auto en Vervoer
Subrubriek: Verkeer
Bronnen en referenties: 3
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.