Luchtvaartpioniers: De gebroeders Montgolfier

Mensen hebben altijd gedroomd ooit eens als een vogel te kunnen vliegen. Vleugels hebben we helaas niet, dus er werden allerlei technieken bedacht die ons vrij in het luchtruim zouden laten bewegen. De gebroeders Montgolfier bedachten een manier om gebruik te maken van de opwaartse kracht van verwarmde lucht. Zij lieten met hun ballon de eerste mensen het luchtruim kiezen.

Een opbollend hemd

Joseph Michel Montgolfier (1740-1810) en Jacques Etienne Montgolfier (1745-1799) waren de zoons van Pierre Montgolfier, een grote papierfabrikant. Op een avond zaten de broers bij de open haard, waarnaast een dichtgeknoopt hemd hing. Opeens viel de broers op, dat het hemd opbolde. Steeds als het hemd werd weggehangen, zakte de stof weer terug. Werd het op de plaats bij de open haard teruggehangen, dan bolde het weer op. Dit gaf de broers de overtuiging dat de opbolling werd veroorzaakt door de rook bij de open haard. We weten nu dat dit niet correct was, het was de warme lucht die de opwaartse kracht leverde.
De broers gingen aan het werk om dit idee uit te werken.

Eerste experimenten van de gebroeders Montgolfier

In 1783 hadden hun experimenten zoveel succes gehad, dat ze een publieke demonstratie aandurfden. Een grote linnen zak van zo'n 900 m³ werd beplakt met papier, en vervolgens geïmpregneerd, zodat de rook niet zou kunnen ontsnappen. Er werd wol en stro in brand gestoken, zodat er voldoende rook ontwikkeld werd om de ballon te laten opstijgen. Dat lukte: de ballon kwam pas na tien minuten weer op de grond, twee kilometer verderop. Enkele maanden later gaven de broers een demonstratie in Versailles, waar ook de Franse koning bij zou zijn. Om de koning al bij voorbaat gunstig te stemmen was de ballon in het blauw uitgevoerd. Bovendien was ze voorzien van de koninklijke, Franse lelie. Ook was de ballon vernoemd naar de Franse koningin: Marie Antoinette. Deze ballon had enkele passagiers: een haan, een schaap en een eend. De vlucht duurde deze keer acht minuten en de ballon kwam 3,5 km verderop weer neer. Hoewel de ballon door een windstoot een scheur opliep en dus wat harder neerkwam dan de bedoeling was, hebben de drie dieren het avontuur ongeschonden overleefd.

Passagiers

Weer een maand later, op 15 oktober 1783, werd de eerste bemande vlucht uitgevoerd. Om vooral niet teveel risico te lopen, was de ballon met een touw vastgezet. De ballon zou dus niet te hoog kunnen gaan, dus bij onverhoopt neerstorten zou de passagier niet al teveel averij oplopen.

Bemande vluchten

Op 21 november 1783 werd dan eindelijk de eerste vrije bemande vlucht uitgevoerd, met twee personen in de mand. Toen ook deze vlucht succesvol verliep, werden de ballonnen groter en werden grotere afstanden afgelegd. In 1784 maakte Joseph Montgolfier een tocht met een metgezel, een helper, en vier betalende adellijke lieden. Om de lucht in de ballon warm te houden, was een ijzeren kachel geplaatst, die met hout gestookt werd. Zo veel ruimte was er niet in de mand, dus de passagiers zaten dicht bij de erg hete kachel en dicht bij de rook. Ondanks dat, en ondanks het slechte weer, werd ook deze tocht een succes.
Al in 1785 vond de eerste vlucht plaats over het Kanaal.

Nadelen

Toch bleken er ook nadelen aan de ballonvaart. Je was met een ballon volledig afhankelijk van de windsterkte en de windrichting. Dat betekende dat je, als je een bepaalde bestemming op het oog had, alleen kon opstijgen bij een heel specifieke windrichting. Ging de wind onderweg draaien, dan kwam je niet meer aan op de plek die je bedoeld had. Een tweede nadeel was, dat de verwarmde lucht ook weer afkoelde, waardoor de ballon de opwaartse druk kwijtraakte. Dat betekende weer, dat je misschien alweer op de grond stond ver vóór je op je bestemming was. Verwarming met een houtkachel bleek geen ideale oplossing. In moderne luchtballons is dit probleem opgelost door branders mee te nemen waarmee de lucht onderweg kan worden bijverwarmd.

Tot slot

De ballonvaart bleek, door de genoemde nadelen, minder geschikt voor het vervoer van personen en goederen van de ene plaats naar de andere. Tot de opkomst van de vliegtuigen zijn er wel militaire vluchten met luchtballons uitgevoerd. Toch bleek de ballonvaart ook een toekomst te hebben. Tegenwoordig worden nog veel ballonvluchten gemaakt. Deze dragen bijna uitsluitend een recreatief karakter, en bieden de passagiers een unieke kijk op hun leefomgeving.