Waar is de snelweg A3?

Een rechtstreekse verbinding door een snelweg tussen Amsterdam en Rotterdam. Dat zou de Rijksweg 3, of snelweg A3 zoals deze nu zou heten, moeten zijn. De weg komt al voor in het rijkswegenplan van 1927 en de plannen worden meer concreet begin jaren ’30 inclusief het tracé waar de weg langs lopen moet. Door verschillende redenen werd de aanleg alsmaar uitgesteld, tot bijna 50 jaar na de eerste plannen definitief de Rijksweg 3 van de baan lijkt. Vanuit de stad Amsterdam, of liever gezegd vanaf de ringweg van Amsterdam (A10) vertrekken meerdere snelwegen in diverse windrichtingen. De A1 gaat in oostelijke richting naar Amersfoort en uiteindelijk Twente en de Duitse grens. De A2 gaat richting Utrecht en uiteindelijk naar Den Bosch en Maastricht. De A4 brengt je naar Den Haag. De A5 verbindt de A4 buiten het gebied van Schiphol om met de A9 en zal uiteindelijk worden doorgetrokken door het Westelijk Havengebied naar de A10. De A7 vertrekt vanaf Zaandam in noordelijke richting via Purmerend en de Afsluitdijk naar Groningen en de Duitse grens. De A8 zorgt voor aansluiting vanuit de Zaanstreek naar Amsterdam. De A9 trekt vanuit Alkmaar onder Amsterdam door tot aan de A2. Eén weg ontbreekt in dit rijtje, en dat is de A3 … de snelweg die er nooit kwam.

De A3 zou de snelweg zijn die Amsterdam en Rotterdam direct met elkaar zou verbinden. De weg zou grotendeels dwars door Zuid-Holland moeten lopen. Hij zou vanaf de A10 zuid (de huidige Zuidas) moeten lopen tot aan de ring van Rotterdam.

Plannen voor de Rijksweg 3

Je moet ver terug gaan in de geschiedenis, tot aan 1927 maar liefst, om de eerste plannen voor de Rijksweg 3, zoals de A3 oorspronkelijk heet, voor de eerste keer tegen te komen. In de jaren ’20 is het Rijkswegenplan ontworpen. Het idee van dit plan was om de belangrijkste steden in Nederland met elkaar te verbinden middels een goed wegennet. Met name de 4 grote steden Utrecht, Amsterdam, Den Haag en Rotterdam zouden direct met elkaar verbonden moeten worden. De verbinding tussen Amsterdam en Rotterdam krijgt de naam Rijksweg 3 mee. In de jaren erna, begin jaren ’30, worden alle plannen meer concreet uitgewerkt inclusief invulling van het te volgen tracé. De Rijksweg 3 moet lopen van Rotterdam, via Gouda, Bodegraven en Uithoorn naar Amsterdam (Buitenveldert).

Waarom is de Rijksweg 3 toen niet aangelegd?

Er wordt wel eens gezegd: ‘van uitstel komt afstel’. Dit is zeker van toepassing op de geschiedenis van de Rijksweg 3. Meerder opeenvolgende situaties hebben de aanleg van de Rijksweg 3 telkens doen opschorten:

• De crisis in de jaren ‘30
• De Tweede Wereldoorlog
• De wederopbouw van Nederland
• De aanleg van andere Rijkswegen
• Oliecrises
• Club van Rome en Groene Hart

Jaren ’30 crisis

Plannen maken is een eerste stap, maar het daadwerkelijk uitvoeren is een andere. Ondanks dat alle plannen tot in vergevorderd detail waren uitgewerkt, kon men niet of nauwelijks aanvangen met het daadwerkelijk bouwen. Het ging niet goed met de economie en daarom was er geen geld beschikbaar voor de realisatie van het wegennet. Er werd wel stukje bij beetje, waar en wanneer mogelijk gebouwd. Het eerste stuk snelweg (rijksweg van Nederland) is het deel van de A12 tussen Den Haag en Zoetermeer. Bij de aanleg van de Rijksweg tussen Den Haag en Utrecht (Rijksweg 12, de huidige A12) kwam een technisch probleem op tafel legde: de veengrond was te zacht voor conventionele aanleg, en daarom moest er een andersoortige fundering voor de weg komen. Dit kostte meer dan gedacht, en geld was er al niet. Het zorgde voor meer vertraging.

Tweede Wereldoorlog

Toen in 1940 de Duitsers Nederland bezetten, betekende dit niet automatisch het verdwijnen van alle plannen voor een Rijkswegennet. Wat absoluut niet hielp in het uitvoeren van de plannen, was dat het meeste materiaal (denk aan cement) werd ingezet om de Atlantik wall te bouwen. Dit is het verdedigingsbolwerk van de Duitsers aan de kustlijn, lopend van Scandinavië tot ver in Frankrijk. Het bestaat uit veel, zeer veel bunkers en geschutskoepels waar veel bouwmateriaal voor is gebruikt. Ook zijn veel mannen en vrouwen afgevoerd, en ingezet in de oorlogsindustrie in Duitsland. Hierdoor was er nauwelijks personeel over om aan een snelweg te werken. Het derde knelpunt dat de oorlog meebracht, was dat de Duitsers meer belang hadden bij een weg richting Duitsland voor aan- en afvoer van goederen en mensen, dan een verbinding tussen de steden onderling. Zo kreeg de Rijksweg 12 wél aandacht en werd vanuit Utrecht doorgetrokken richting Arnhem en verder over de Duitse grens naar het Ruhrgebied.

Wederopbouw

Na de oorlog moest Nederland beginnen met het opruimen van het puin van de oorlog. De infrastructuur was volledig vernietigd: niet alleen de wegen maar ook het spoorwegennet en veel bruggen hadden de oorlog niet overleefd. De wederopbouw had als aandachtspunten: woningbouw en herstel van de infrastructuur.

Men haalde het oorspronkelijke plan van voor de oorlog weer van de plank. Het door de Duitse bezetting aangelegde deel van de Rijksweg 12 werd meegenomen in de nieuwe plannen en deze weg werd vervolmaakt voor zover deze nog niet af was.

Men legde in de periode van wederopbouw de Rijksweg 2 (de huidige A2) aan tussen Amsterdam en Utrecht. Bij de aanleg van de Rijkswegen moet je in gedachten houden, dat wegen toen tot in de stad werden gebouwd. Dit is deels nog herkenbaar aan de A2 bij Amsterdam, die rechtstreeks het centrum in rijdt. Of de huidige A44 vanuit Amsterdam naar Den Haag, wat oorspronkelijk de Rijksweg 4 was. In deze periode koppelde men ook de Rijksweg 13 (de huidige A13 tussen Rotterdam en Den Haag) en de Rijksweg 4 (tussen Den Haag en Amsterdam) aan elkaar. Let wel, dit is nu het deel van de A4 tussen Rijswijk langs Leiden tot aan de splitsing A4/A44 nabij Sassenheim. Er ontstond door deze koppeling een directe verbinding tussen Rotterdam en Amsterdam die niet dóór, maar langs Den Haag liep. De kruising met de Rijksweg 12 creëerde het verkeersknooppunt Leidschendam, wat vanaf 1985 het verkeersplein Prins Clausplein is geworden. Het ontstaan van deze verbinding tussen Amsterdam en Rotterdam via Den Haag kwam de plannen voor de Rijksweg 3 niet ten goede, want door deze nieuwe verbinding was de noodzaak voor de Rijksweg 3 enigszins verdwenen.

Aanleg van andere wegen

In het Rijkswegenplan 1958 stond het beperken van bestedingen door de overheid hoog op het lijstje. Grote investeringen in ondermeer de aanleg van Rijkswegen kwamen daarmee onder druk te staan. Door de toenemende welvaart en het groeiende aantal auto’s kwam men eind jaren ’50 wel tot inzicht dat er meer wegen nodig waren. Men ontwikkelde een nieuw, aanvullend plan op het Rijkswegenplan 1958, dat bekend wordt als het 1.200 kilometerplan. Dit plan moest een goede aanzet zijn om sneller tot een beter wegennet te komen. Begin jaren ’60 nam toenmalig minister Korthals menig beslissing tot versnelde aanleg van stukken Rijksweg. Eén van de tracés waar over wordt besloten is de Rijksweg 3. Hij lijkt er dan toch te komen na 30 jaar. Sterker nog: het traject wordt in de plannen uitgebreid door via Papendrecht om Dordrecht heen een aansluiting te genereren op de Rijksweg 16 (huidige A16).

Daadwerkelijk gaat de schop in de grond ditmaal. In en nabij Amsterdam worden in de jaren ’60 voorbereidingen getroffen om de nieuwe weg aan te kunnen laten sluiten op de bestaande wegen. Er worden zandlichamen opgeworpen ter voorbereiding op het knooppunt Amstelland (de huidige afrit Ouderkerk aan de Amstel op de A9) en de aansluiting op de A10, in Buitenveldert. Toch bleek de Rijksweg 3 geen prioriteit te krijgen bij de aanleg van alle wegen. Eerder genoemde ontstane verbinding tussen Rotterdam en Amsterdam via de Rijkswegen 4 en 13 (de A4 en A13), lijkt vooralsnog de druk weg te nemen, en andere wegen krijgen voorrang. Er wordt hard gebouwd aan het wegennet. De enige activiteit voor de Rijksweg 3 wat wél zichtbaar was, kon men bespeuren tussen Rotterdam en Gouda. Dit stuk weg werd in de nieuwe plannen de Rijksweg 20 (de huidige A20), maar maakt origineel onderdeel uit van het tracé voor de Rijksweg 3. Het vindt aansluiting bij Gouda op de A12. Een stukje van de A12, tussen Gouda en Bodegraven was eveneens onderdeel van de geplande Rijksweg 3 (A3).

Oliecrises

In de jaren ’70 komt de eerste oliecrisis. Men besluit om het moordende tempo waarin men de aanleg van wegen ondernam, terug te schroeven. Belangrijke wegen zouden er wel komen, maar het hoefde niet per definitie morgen al af te zijn. Wegen met een lagere prioriteit werden zelfs op de lange baan geschoven. Hieronder valt ook de Rijksweg 3. Een tweede oliecrisis maakt de situatie alleen maar nog ernstiger.

Club van Rome en Groene Hart

Steeds meer komt ook het bewustzijn dat de snel groeiende bevolking, de industrialisatie en bijvoorbeeld het aanspreken van natuurlijke hulpbronnen tot grote problemen zal gaan leiden. De Club van Rome is een stichting die zich hard maakt voor deze problematiek en maakt veel bombarie in de jaren ’70. Dat heeft wel effect gehad op het doorontwikkelen van het wegennet. Ook het milieubewustzijn groeit en het gebied waar oorspronkelijk de Rijksweg 3 door moest lopen wordt omgedoopt tot het Groene Hart: een beschermd gebied waarin natuur prevaleert. Vanaf begin jaren ’80 wordt er definitief een streep gezet door de aanleg van Rijksweg 3. De verbinding tussen Amsterdam en Rotterdam zal verlopen via de A4 en A13 (zie ‘wist je dat’ beneden dit artikel: vanaf 1976 krijgen de Rijkswegen een aanduiding met letter ‘A’).

Wist je dat

Nieuwe benaming van snel- en autowegen

De Rijkswegen krijgen vanaf 1976 een nieuwe benaming: alle Rijkswegen krijgen de aanduiding met een letter ‘A’. De autowegen krijgen de letter ‘N’. De nummers van de wegen werden behouden. Zo werd de Rijksweg 3 in de plannen verder aangeduid met A3.

Toch een stukje A3

Begin jaren ’90 heeft men alsnog een deel uit de plannen van de snelweg A3 uitgevoerd. Het betreft de randweg vanaf Papendrecht aan de A15 om Dordrecht heen, met aansluiting op de A16 onder Dordrecht. Deze weg is een autoweg geworden (N3) en staat bekend als de randweg van Dordrecht. Het is een 4 baans weg (tweemaal twee stroken) inclusief ongelijkvloerse kruisingen. Dit duidt aan de oorspronkelijke plannen grootser waren.

Alsnog een snelle, rechtstreekse verbinding tussen Amsterdam en Rotterdam

Een snelweg is er nooit gekomen, en zal er ook niet komen. Wel hebben Amsterdam en Rotterdam een rechtstreekse snelle verbinding gekregen: de HSL oftewel de hogesnelheidslijn. Deze treinverbinding maakt onderdeel uit van het Hispeed traject. Deze rails is speciaal aangelegd buiten het conventionele spoornetwerk en zal uiteindelijk in gebruik worden genomen door de hogesnelheidstreinen. Ook de Fyra maakt gebruik van deze HSL lijn en zorgt nu voor een snelle verbinding tussen beide steden in nog geen uur reizen.

Nalatenschap van voorbereidingen Rijksweg 3 in het landschap

De zandlichamen die in de jaren ’60 bij Amsterdam en Amstelveen zijn aangelegd voor de aansluiting van de Rijksweg 3 op de bestaande wegen, zijn in de jaren ’80 bebouwd omdat de weg er toch niet meer komen ging:

• Je kunt bij de afrit Ouderkerk aan de Amstel vanaf de A9 nog steeds herkennen dat deze afrit oorspronkelijk een ander doel had: het had een knooppunt van twee snelwegen moeten worden.
• Kijk je met Googlemaps naar de kaart van Amsterdam Buitenveldert en Amstelveen, dan kun je nog duidelijk in de bebouwing zien waar oorspronkelijk ruimte is vrij gehouden voor de aanleg van de A3. De latere bebouwing is duidelijk zichtbaar. De voetbalvelden van AFC Amsterdam op de Zuidas liggen bovenop het oorspronkelijk bedoelde knooppunt van de A3 en A10.
• Kijk je meer gedetailleerd naar de nieuwe bebouwing op het gereserveerde grondgebied in Amsterdam Buitenveldert, dan zie je dat men de straten allemaal namen heeft gegeven die verwijzen naar Rotterdam.

Lees verder

• Verkeersknooppunten Nederland