De Belem: Frans schoolschip uit de 19de eeuw

Het Franse schoolschip Belem is misschien niet het grootste maar het is wel een van de oudste tall ships van de A-klasse. Het schip met de zwarte romp dateert immers uit de Victoriaanse periode, meer bepaald uit 1896. De driemaster met de karakteristieke witte balustrade achteraan is de trots van de Franse marine en werd in 1984 zelfs geklasseerd als historisch monument in Frankrijk. In 2016 nam het deel aan de Tall Ships Races 2016 en was het te bezichtigen in Lissabon en in Cádiz.

De Belem: geschiedenis

Schip klaar in zes maanden tijd

Op 23 december 1895 bestelt Denis Crouan Fils bij de werf Dubigeon in Nantes een nieuw schip. Een kleine zes maand later, op 10 juni 1896 om precies te zijn, loopt het schip van stapel in Nantes, meer bepaald in Chantenay-sur-Loire. Aanvankelijk wordt het schip gebruikt als vrachtschip. Zijn eerste overtocht verloopt niet zonder slag of stoot. Er ontstaat een zware brand aan boord en het schip moet terug naar de werf voor herstelling. De Belem zal 33 keer de Atlantische Oceaan overvaren met zeer verschillende vrachten. Zijn hoofdtaak is echter het vervoeren van cacaobonen van Brazilië naar Europa voor de Franse chocoladefabriek Menier. Alles gaat de Belem voor de wind tot de zeilschepen vervangen worden door stoomschepen.

In Britse handen

Net voor de Eerste Wereldoorlog, in maart 1914 om precies te zijn, krijgt het schip een Britse eigenaar. De tweede Hertog van Westminster maakt van het schip een luxe privéjacht. De houten masten worden vervangen door stalen masten. Er komen ook twee schroeven, aangedreven door motoren. In het ruim worden luxe-kajuiten gebouwd. Ook de karakteristieke, Victoriaanse balustrade met de witte kolommen dateert uit deze periode. In 1921 verandert het schip nog eens van eigenaar. Ditmaal wordt het schip eigendom van Sir Arthur Ernest Guinness. Hij geeft het schip een nieuwe naam: de Fantôme II. Tussen de twee wereldoorlogen is het schip een luxe transportmiddel en een drijvend kantoor. Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt het schip opgelegd bij het eiland Wight. Het ontsnapt aan de zware bombardementen maar de zeilen worden toch wel zwaar beschadigd.

Italiaans!

In 1951 is het weer tijd om van nationaliteit te veranderen. De Fantôme II wordt gekocht door de Italiaanse graaf Vittorio Cini. Hij maakt er een barkentijn van. Het Italiaanse schoolschip verandert weeral van naam. In die periode heet het schip de Giorgio Cini. In 1972 wordt het opgekocht door de carabinieri. Maar het schip is eigenlijk te oud om als schoolschip te dienen. In 1976 wordt het nogmaals verkocht, ditmaal aan een werf in Venetië. Het schip verkeert in een lamentabele staat. Het wordt een beetje opgeknapt en daarna wordt het te koop aangeboden.

Terug naar het vaderland

Per toeval wordt het schip ontdekt door een liefhebber van zeilschepen, de Franse dokter Luc-Olivier Gosse. Samen met andere Franse zakenlieden knapt hij het schip verder op. Zij stichten hiervoor de Fondation Belem en maken weer een bark van het schip. Tijdens de restauratie ligt het schip in Parijs, in de buurt van de Eiffeltoren. Zo kan iedereen het naar hartenlust bewonderen. Sinds 1980 is het weer een opleidingsschip. Soms "leent" de Franse marine nationale het schip voor de opleiding van de cadetten. Ook leken en amateurzeilers kunnen aan boord van het schip om als trainee zeemanschap op te doen.

Historisch monument

Op 27 februari 1984 wordt het schip geklasseerd als historisch monument in Frankrijk, twee jaar na de Duchesse Anne, een ander groot Frans zeilschip dat in Duinkerke voor anker ligt. De Duchesse Anne is van oorsprong eigenlijk een Duits schip en een zusterschip van de Statsraad Lehmkuhl.

Verjaardagen en vieringen

In 1986 vaart de Belem de Atlantische Oceaan over. Het schip vaart naar New York voor de honderd jaar van het Vrijheidsbeeld. In 1996 is het aan de Belem om zijn honderd jaar te vieren. Voor de gelegenheid wordt de Belem een varend museum en is er aan boord een tentoonstelling. Het schip kon bewonderd worden bij het Musée National van de Marine in Parijs. In 2016 viert de Belem zijn honderdtwintigste verjaardag!

Oorsprong van de naam Belem

De naam Belem is afkomstig van de Braziliaanse "comptoir" (factorij) waar het Franse schip op het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw zijn cacaobonen moest gaan laden. Belem is een grote stad in het noorden van Brazilië aan de monding van de Amazonerivier.

De leuze van het schip

De leuze op het schip is "Favet Neptunus Eunti", wat Latijns is voor "Neptunus is diegenen die vertrekken welgezind". Deze leuze is wel erg toepasselijk voor de Belem, want het schip ontsnapte een aantal keren op het nippertje aan een ongeluk. Zo al bij zijn eerste overtocht in 1896. Na de brand aan boord moest het schip serieus worden opgeknapt. In 1902 ontsnapte het schip aan de uitbarsting van de vulkaan Pelée in Martinique. Door plaatsgebrek moest het schip voor anker gaan aan de andere kant van het eiland. Na de uitbarsting snelde het ter hulp en hielp het de andere schepen die wel lava over hen kregen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog ontsnapte het schip aan de zwaarste bombardementen toen het voor anker lag aan het eiland Wight. Alleen de zeilen werden beschadigd. Later ontsnapte het aan een aardbeving toen het in de haven van Yokohama lag.

Tall ship van de A-klasse

De Belem is het oudste nog varende schip uit de "Belle epoque". Meestal vaart het in de wateren ten zuiden van zijn thuisbasis Nantes. Maar heel af en toe komt het naar het noorden. Zo in 2015 toen het deelnam aan Sail Amsterdam. In 2016 nam de Belem deel aan de Tall Ships Races. Het schip was te zien in Lissabon (Portugal) en in Cadiz (Spanje).

De Belem op een postzegel

In 1999 wordt de Belem afgebeeld op een Franse postzegel, met 1 f of 0,15 € als waarde. De reeks van tien postzegels werd uitgegeven ter ere van de Armada van de eeuw in Rouen. In dezelfde reeks ook een postzegel van de Noorse Statsraad Lehmkuhl.

Belem: karakteristieken van het schip

• Oorspronkelijke en huidige naam van het schip: Belem
• Naam schip van 1921 tot 1951: Fantôme II
• Naam schip van 1951 tot 1967: Giorgio Cini
• Bouwjaar: 1896
• Bouwwerf: Dubigeon, Chatenay-sur-Loire (Frankrijk)
• Vlag: Frankrijk
• Thuishaven: Nantes
• Type schip: bark
• Driemaster
• Hoogste mast: 34 meter boven het wateroppervlak
• 22 zeilen met een oppervlakte van 1200 m²
• Lengte overall: 58 meter
• Boegspriet: 7 meter
• Breedte schip: 8,8 meter op het breedste punt
• Maximum snelheid: 12 knopen op motor, 12 knopen met zeilen
• 1984: Historisch Monument in Frankrijk
• IMO-nummer (nummer dat bij het schip hoort en nooit verandert): 8622983
• Roepletters: FUZW