Ergste treinramp in Nederland: Harmelen 8 januari 1962

Heel af en toe gebeuren er ook in Nederland ongelukken met één of meerdere treinen. Meestal hebben deze ongelukken weinig tot geen doden tot gevolg. Nederland is anno 2016 tot drie keer toe opgeschrikt door een echte treinramp. Die rampen gebeurden in 1918, 1962 en 1976. De ramp van 1962 is de ergste treinramp van Nederland. Om precies te zijn werd Nederland op 8 januari 1962 opgeschrikt door de grootste ramp in de Nederlandse geschiedenis. Deze ramp vond plaats bij de plaats Harmelen in de provincie Utrecht en werd een nationale ramp. Bij dit ongeluk vielen drieënnegentig doden en raakten er vierenvijftig mensen gewond.

Inhoud

• 8 januari 1962 Harmelen: ergste treinramp van Nederland
• Betrokken treinen
• Sneltrein
• Stoptrein
• Wat gebeurde er precies
• De botsing
• Complete ravage
• Slachtoffers
• Identificatie
• Hulpverlening
• Nationale ramp: 12 januari 1962 dag van nationale rouw
• Monument
• Boeken
• Overige informatie
• Overige treinrampen in Nederland
• Treinramp Weesp
• Treinramp Schiedam

8 januari 1962 Harmelen: ergste treinramp van Nederland

Mensen stapten op de ochtend van 8 januari 1962 nietsvermoedend in de trein die hen naar hun plaats van bestemming zou brengen. Dat dit ernstige gevolgen zou hebben, hadden de passagiers nooit verwacht. Er vertrokken twee treinen in Nederland die later in de buurt van Harmelen met elkaar in botsing zouden komen. Dit waren een sneltrein afkomstig uit Leeuwarden en een stoptrein afkomstig uit Rotterdam. Het was die ochtend mistig in Nederland.

Betrokken treinen

Er waren bij de treinramp een tweetal treinen betrokken: een sneltrein en een stoptrein.

Sneltrein

De sneltrein - met nummer 164 - was afkomstig uit Leeuwarden en zou via Zwolle, Amersfoort en Utrecht CS naar Rotterdam rijden. Deze trein had elf rijtuigen en er zaten rond de negenhonderd passagiers in de trein. Het treinmaterieel was nog niet oud, slechts enkele jaren. De machinist van deze trein was Pieter van der Leer. Hij werkte al meer dan twintig jaar voor de Nederlandse spoorwegen en reed al sinds april 1957 op dit traject.

Stoptrein

De andere trein was een stoptrein - met nummer 464 - en deze was afkomstig uit Rotterdam en zou via Gouda, Woerden en Breukelen naar Amsterdam rijden. In deze trein zaten beduidend minder mensen, zo rond de honderdtachtig passagiers. Deze trein bestond uit twee treinstellen en het materieel stamde uit 1946. Machinist Piet Fictoor had al vijftien jaar ervaring als machinist. Hij reed ruim een jaar op dit traject.

Wat gebeurde er precies

Het is in ieder geval duidelijk dat het in de buurt van Harmelen erg mistig was. De trein uit Leeuwarden maakte een stop op het station van Utrecht. Uiteindelijk vertrok de trein zes minuten later uit Utrecht dan volgens de dienstregeling de bedoeling was. De machinist wilde deze verloren tijd inhalen en reed daarom 125 km/h. Dat was trouwens de maximum toegestane snelheid.
Beide treinen moesten in de buurt van Harmelen een stukje gelijkvloers over hetzelfde spoor rijden, in tegenovergestelde richting en op verschillende tijdstippen. Normaliter ging dit qua tijd altijd goed. Eerst zou de trein uit Leeuwarden dat punt bereiken en vier minuten later zou de trein uit Rotterdam dat punt kruisen. En weer drie minuten later zou de trein afkomstig uit Groningen datzelfde punt kruisen. Normaliter dus, maar op 8 januari 1962 ging dit dus finaal mis.

De botsing

Officieel had de sneltrein uit Leeuwarden om 09.14 uur voorbij Harmelen moeten komen, maar door de zes minuten vertraging werd dat tijdstip niet gehaald. De stoptrein die uit Rotterdam afkomstig was, was om 09.18 uur inmiddels al bij Harmelen en reed dat punt voorbij. Deze trein kwam dus op het stukje spoor waar ze beide overheen moesten. De sneltrein reed nog steeds met een snelheid van 125 km/h naar Harmelen toe (in tegenovergestelde richting). De machinist zag het gele sein over het hoofd, vermoedelijk door de dichte mist. Direct daarna kwam het rode sein, ten teken dat de trein moest stoppen. De machinist zag dit en probeerde te remmen. De trein minderde wel vaart, maar een botsing kon niet meer voorkomen worden. Met een snelheid van rond de 107 km/h raakte hij de stoptrein - die nog ongeveer 60 km/h reed - volledig in zijn flank. Het ongeluk gebeurde op overweg de Putcop.

Complete ravage

Van beide treinen werden de eerste drie wagons totaal vermorzeld. De locomotief van de trein uit Leeuwarden knalde in de eerste wagon van de stoptrein, deze wagon werd daardoor volledig verwoest. Door de gigantische klap draaide de locomotief maar liefst 180 graden naar rechts, kantelde, viel van het talud af en kwam op de kop in de berm terecht. Andere wagons ontspoorden door de klap of werden verpletterd. Een aantal wagons - de zes laatste van de sneltrein en de drie laatste van de stoptrein - bleven wonder boven wonder nog op de rails staan. Maar dit was nog niet alles. Van de sneltrein gleed de eerste wagon door in de eerste wagon van de stoptrein. Van beide bleef niets meer over. De andere vier wagons bleven door de kracht niet meer op de rails staan. De tweede wagon van de stoptrein scheurde geheel open. De derde wagon ontspoorde samen met de tweede wagon. In totaal werden van de sneltrein vijf wagons en van de stoptrein drie wagons verwoest.

Slachtoffers

Tijdens de gigantische botsing kwamen beide machinisten direct om het leven. Naast hen verloren ook negenentachtig passagiers direct het leven. Daarnaast waren er nog vierenvijftig zwaargewonden. Hiervan kwamen later alsnog twee te overlijden. Het totaal aantal doden kwam daarmee uiteindelijk op drieënnegentig. Ten tijde van het ongeluk was machinist Pieter van Leer veertig jaar oud en Piet Fictoor éénenveertig jaar oud. Het jongste slachtoffer onder de passagiers was slechts drie jaar oud en het oudste slachtoffer was tweeëntachtig jaar oud. De laatste slachtoffers werden pas in de vroege ochtend van 9 januari afgevoerd.

Identificatie

Er was een moeilijke taak weggelegd voor de nabestaanden. Zij moesten op de één of andere manier hun familieleden identificeren. Dit gebeurde in de Buurkerk in Utrecht. Helaas was er voor de nabestaanden achteraf geen vorm van slachtofferhulp.

Hulpverlening

Ondanks dat het een moeilijk te bereiken gebied was, begon iedereen die maar kon zo snel mogelijk met verlenen van hulp. Dit waren naast medepassagiers en de in de sneltrein aanwezige militairen ook omwonenden - die de gigantische klap hadden gehoord - en medewerkers van de Nederlandse Spoorwegen. De eerste ambulances kwamen rond 9.35 uur. De gewonden werden naar het ziekenhuis Ope Dei in Woerden gebracht.

Nationale ramp: 12 januari 1962 dag van nationale rouw

Dat er in Nederland zo'n erge treinramp was gebeurd werd wereldnieuws. In Nederland werden radio- en tv-uitzendingen onderbroken. Op diverse gebouwen werden de vlaggen halfstok gehangen. Uit diverse landen kwamen telegrammen met deelnemingen die bestemd waren voor de Nederlandse regering en de directie van de NS. Koningin Juliana en prins Bernhard waren op wintersport in Oostenrijk, maar kwamen eerder terug.

De twaalfde januari werd door de NS als dag van nationale rouw uitgeroepen. Waarom pas op die dag, vraagt men zich misschien af. Dat had te maken met het feit dat op die dag de meeste slachtoffers werden begraven. Die dag hingen de vlaggen halfstok op alle rijksgebouwen in Nederland, maar ook op het gebouw van de NS en het gemeentehuis in Utrecht. De inwoners van Harmelen hingen een dag later - 13 januari 1962 - de vlag halfstok, daarnaast waren de kerkklokken tussen de middag te horen. De burgemeester had namelijk die dag uitgeroepen tot dag van de rouw.

Monument

Op 8 januari 2012 - precies vijftig jaar later - werd er pas een monument voor de slachtoffers geplaatst. Nabestaanden wilden dit wel eerder. Het monument werd onder veel belangstelling onthuld door Mr Pieter van Vollenhoven. Helaas bleken er op dat moment fouten gemaakt te zijn met een aantal namen en geboortedata. Die fouten werden zo snel mogelijk aangepast. Het monument staat bij overweg de Putkop, langs de rails, vlakbij een tunnelingang. Als men tussen de twee platen - waarop de namen zijn gegraveerd - kijkt, ziet men de plek waar de ramp zich heeft voltrokken.

Boeken

Er zijn een aantal boeken geschreven over het drama dat zich op 8 januari 1962 voltrok. De zoon van machinist Piet Fictoor heeft ter nagedachtenis aan zijn vader en de overige slachtoffers een boek geschreven. Dit boek heeft de naam: Ter nagedachtenis Treinramp Harmelen 8 januari 1962.

Extra informatie boek

• Titel: Ter nagedachtenis Treinramp Harmelen 8 januari 1962
• Auteur: Hans Fictoor
• ISBN: 9789088345197

Daarnaast heeft Ed Jason het boek De treinramp bij Harmelen 8 januari 1962 geschreven.

Extra informatie boek

• Titel: De treinramp bij Harmelen 8 januari 1962
• Auteur: Ed Jason
• ISBN: 9789491229046

Overige informatie

• De treinen passeren elkaar sinds de negentiger jaren via een fly-over en hoeven elkaar dus niet meer gelijkvloers te kruisen.
• Op 8 januari 2012 was het precies vijftig jaar geleden dat deze ramp met behoorlijk veel impact plaatsvond. Er is toen een documentaire gemaakt.
• Op 29 maart 2007 vond er weer bijna een treinbotsing vlakbij Harmelen plaats. Een passagierstrein negeerde het rode sein. Godzijdank stond de goederentrein op het andere spoor op tijd stil, anders was er vermoedelijk weer een erge treinramp gebeurd.

Overige treinrampen in Nederland

Naast de grote treinramp in Harmelen, vonden er nog een aantal rampen met treinen plaats in Nederland. Dit waren:

• op 13 september 1918 bij Weesp
• op 4 mei 1976 bij Schiedam

Treinramp Weesp

Het ongeluk in Weesp had niet te maken met een botsing, maar kwam door instorting van de brug over het Merwedekanaal (heet nu trouwens Amsterdam-Rijnkanaal). Het had behoorlijk geregend en de dijk was door het vele regenwater verzadigd. Toen de trein over de brug reed, zakte de dijk in. Met als gevolg dat de trein van de brug stortte. Bij dit ongeluk kwamen eenenveertig mensen om het leven en raakten tweeënveertig mensen gewond.

Treinramp Schiedam

Het ongeluk bij Schiedam kwam wel door een botsing tussen twee treinen. Een internationale trein die op weg was naar Duitsland, botste op een stoptrein die uit Rotterdam afkomstig was. Bij deze botsing kwamen vierentwintig mensen om het leven en raakten sowieso elf mensen gewond.