Gestrand, gered, geborgen van Thijs Gras (boekbespreking)

Historicus Thijs Gras onderzocht de strandingen van het Zweedse schip de Malmö en de Noorse Tartar, vlak na elkaar in 1928. Ze liepen bij Ameland aan de grond en Gras schreef er het boek ’Gestrand, gered, geborgen – De strandingen van de Malmö en de Tartar bij Ameland – november 1928' over. Gras is een liefhebber van Ameland en kwam zo in aanraking met de verhalen over de twee onfortuinlijke schepen die in zware novemberstormen aan de grond raakten en vergingen. Ze waren nog vele jaren vanaf het strand van Ameland te zien en waren bronnen van sterke verhalen.

'Gestrand, gered, geborgen' door Thijs Gras

• Malmö en Tartar
• Reddingboot en berging
• Thijs Gras
• Liefde voor Ameland
• Het boek
• Schipbreukelingen op Ameland
• Gestrand, Gered, Geborgen

Malmö en Tartar

De Malmö en Tartar zijn bekend op Ameland, uit overlevering en omdat de wrakken jaren na hun stranding regelmatig bij laag water vanaf het strand zichtbaar waren. De twee schepen, de ene uit Zweden en de andere toevallig uit ook een Scandinavisch land, Noorwegen, strandden kort na elkaar na een paar hevige novemberstormen bij Ameland. Op de Malmö zaten twintig opvarenden en de Tartar was een spookschip, de bemanningsleden waren er al door een ander schip afgehaald. Bij de reddingspogingen verdronken drie Zweden en raakten twee redders te water. Die twee konden worden gered maar het verlies van drie zeemannen was een drama binnen de redding.

Tartar-schuurtjes

De Malmö had een lading prachtig hout aan boord en de handen van de jutters jeukten. De lading moest naar de strandvonder maar het lukte enkele jutters toch planken 'veilig te stellen'. Ook de Tartar had hout in het ruim en er is veel werk gemaakt van de berging van die kostbare lading. Menig schuurtje op het eiland heeft hout uit dat schip onder de nok; ze worden Tartar-schuurtjes genoemd.

Reddingboot en berging

In het boek Gestrand, gered, geborgen verhaalt Thijs Gras over de twee schepen, de stormen en de stranding. Hij heeft alle namen van de opvarenden achterhaald en de namen van de mensen die in roeireddingboten en motorreddingboten naar het schip zijn gevaren om te redden wat er te redden viel. Gras heeft de boeken bestudeerd die eerder over het reddingswezen werden geschreven en waar de strandingen van de Malmö en Tartar in werden behandeld. Hij vond nogal wat onnauwkeurigheden, meestentijds doordat schrijvers fouten van elkaar overschreven. Gras is voor zijn boek teruggegaan naar de bronnen tot in Zweden toe en heeft de secondaire bronnen ernaast gelegd om tot een eigen verhaal te komen dat gebaseerd is op archiefstukken van de KNRM, bergers en reders.

Thijs Gras

Thijs Gras (1962) is historicus en verpleegkundige, die in Amsterdam bij de ambulancedienst werkt. Hij schrijft over zijn vak en is redacteur van het vakblad voor de ambulancezorg. Hij heeft verschillende publicaties over zijn vakgebied op zijn naam staan. Een van de projecten is de geschiedenis van de gezondheidszorg op Ameland en bij onderzoek naar dat onderwerp stuitte hij op een verhaal dat de vrouw van de toenmalige huisarts had geschreven. Amper gestationeerd op Ameland maakte zij de storm mee en hoorde ze hollende mensen buiten. De huisartsvrouw besloot ook de regenkleren aan te trekken en naar het strand te gaan. Ze hielp zelfs met de berging van het hout uit de Malmö. Over haar belevenissen schreef ze een verhaal.

Huisje bij Ballum

Thijs Gras raakt geïntrigeerd door die geschiedenis en stort zich op de strandingen van de twee schepen. Gras en zijn ouders en zusje gingen regelmatig naar Ameland. Vrienden van zijn ouders hadden een huisje bij Ballum en daar mochten ze in de jaren zestig en zeventig regelmatig gebruik van maken. Het legde de bodem voor het boek ‘Gestrand, gered, geborgen.’

Liefde voor Ameland

De schrijver draagt het boek op aan zijn ouders. Voorin laat hij optekenen: “Ter nagedachtenis aan mijn vader en moeder die me de liefde voor Ameland hebben bijgebracht.” Een foto van vader Gras met de twee kleine kinderen Thijs en zusje Pien in de duinen van het Waddeneiland – de foto is in 1967 door moeder Gras gemaakt – is op een van de eerste pagina’s te vinden. Een van huis meegenomen krentenbol eten met je billen in het duinzand, een beeld van eilandliefhebbers.

Gezin Gras

De laatste foto in het boek is er een van het gezin van Thijs Gras zelf: de volgende generatie krijgt de eilandliefde met de paplepel ingegoten. De auteur staat op de foto met zijn vrouw, dochter en zoon. Op het strand met de zee op de achtergrond. Er steekt geen mastpuntje van de Malmö meer boven het water uit, maar dat detail kun je zonder mankeren bij de foto fantaseren.

Het boek

Het boek bestaat uit drie delen:

1. Het gaat gebeuren - Hierin wordt het reddingwezen op Ameland beschreven en wordt kennis gemaakt met de Malmö.
2. Het gebeurt - In deel twee wordt verhaald over de strandingen van de Malmö en Tartar en de eerste reddingspogingen.
3. Het is gebeurd - In deel drie is te lezen over de periode na de redding en de dankbaarheidsbewijzen die de redders ontvingen. Ook komen de vele bergingspogingen – zelfs met springstof – aan bod.

Ooggetuigenverslagen

Tussen de vele afbeeldingen en het uit feiten opgebouwde verhaal door, staan lezenswaardige extra's in de vorm van ooggetuigenverslagen. Tot slot geeft het boek een samenvatting in niet alleen het Nederlands, maar ook in het Engels, Duits en Zweeds.

Bronnen

Gras laat duidelijk blijken dat hij het niet allemaal alleen heeft gedaan. Hij geeft eer aan de velen die met hem hebben meegedacht en hem van materiaal hebben voorzien. Zelfs na de druk van het boek kwam er nog materiaal binnen, uit Zweden nota bene. Dat materiaal kon niet meer worden meegenomen in deze druk, maar zal via digitale kanalen zijn weg naar de geïnteresseerde lezers vinden. Hij heeft vele eilanders en liefhebbers van strandingsgeschiedenissen een plezier gedaan door de feiten tot op de bodem uit te zoeken en op een rij te zetten. De verhalen over de Malmö en Tartar gonzen al generaties over Ameland en zullen weer worden overgeleverd aan de volgende generatie, nu onderbouwd met een boek vol feitelijkheden, foto’s en verhalen.

Schipbreukelingen op Ameland

Presentatie

Op 29 november 2016 presenteert de schrijver zijn boek in Hotel de Jong, het hotel dat in de tijd van de strandingen De Boer heette en waar de Zweden iets meer dan een week werden opgevangen. Burgemeester Albert de Hoop, tevens voorzitter van de plaatselijke commissie van de reddingmaatschappij, kreeg het boek uitgereikt.

Gestrand, Gered, Geborgen

De strandingen van de Malmö en Tartar bij Ameland – November 1928

• Uitgegeven in eigen beheer
• ISBN 978 90 70674 40 3
• November 2016
• Prijs € 14,95

Lees verder

• Wrakken in de Waddenzee
• Storm, hoge golven en witte tijgers op de Noordzee