Geschiedenis van het binnenschip

Vele eeuwen lang bestond de scheepvaart zowel op zee als in de binnenwateren uit zeilvaart. Voor de binnenvaart waren er zeilschepen in diverse soorten en maten. De meest geschikte schepen waren platbodems vanwege de geringe diepgang en de ondiepe wateren. Zo waren bijvoorbeeld in de haven van Rotterdam in 1657 geen schepen toegestaan met een grotere diepgang dan tien voet (ongeveer drie meter).

Eerste binnenschip platbodem met zijzwaarden

Voorbeelden van oude vaartuigen zijn platbodems zoals praam, snik en tjalk die geschikt waren voor ondiepe vaarwegen. Deze platbodems hadden meestal zijzwaarden die zorgden voor de nodige koersvastheid. Een zijzwaard is een groot soort schild aan de zijkant van een schip dat als weerstand dient tegen zijdelings afglijden van een laverend schip. Op oude schilderijen is te zien dat zijzwaarden voor zeilschepen van de binnenvaart algemeen werden toegepast vanaf 1625.

Trekschuit langzaam maar beter dan over land

Van 1632 en 1665 kwam op initiatief van overheden en particuliere investeerders een stelsel van 658 km trekvaarten tot stand. De trekschuiten werden soms voortgetrokken door gezinsleden van de schipper of door de bemanning. In gunstiger gevallen werd een trekschuit door aan paard voortgetrokken waarvoor het jaagpad naast de vaarweg werd gebruikt. Deze manier van voorttrekken ging niet snel maar was altijd nog beter dan transport over land. Lange tijd was vervoer over de binnenwateren daarom een vanzelfsprekende vervoersmodaliteit.

Stoomschip gepropageerd door Willem I

Het eerste stoomschip dat over de Nederlandse binnenwateren voer was de Defiance die in 1816 van Engeland naar Keulen stoomde. Terwijl velen niets zagen in het gebruik van een stoomschip propageerde Willem I een stoomverbinding tussen Amsterdam en Brussel om de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden dichter bij elkaar te brengen. Het gevolg van de voorliefde van Willem I voor de stoomboot was dat de stoomvaart langzaamaan in ontwikkeling kwam. Er ontstond een netwerk van stoombootdiensten die passagiers vervoerden over rivieren en zeearmen.

Rijnaak wint het van treinvervoer

In 1841 werd de eerste ijzeren rijnaak gebouwd die al gauw beeldbepalend was voor de Rijn en de binnenwateren. In de loop van de negentiende eeuw werd veel vracht, die de binnenvaart verloren was aan het spoorvervoer, teruggewonnen door dat successchip. Zo werden kolen van Duitsland naar Rotterdam niet langer alleen per trein vervoerd maar ook door rijnaken. Rond de eeuwwisseling van de negentiende naar de twintigste eeuw had het vervoer over water, wat kolen betreft, gewonnen en hetzelfde gebeurde met vervoer van petroleum, nadat eind van de negentiende eeuw de eerste riviertankers verschenen.

Motorschip doorbraak duurt lang

Aan het eind van de negentiende eeuw werd de verbrandingsmotor uitgevonden en in 1893 werd door Rudolf Diesel patent verworven voor de naar hem vernoemde dieselmotor. Het zou echter nog tot na de Eerste Wereldoorlog duren voordat er sprake was van een doorbraak van de motor in de binnenvaart.

Radar in strijd tegen mist en nacht

Een andere belangrijke doorbraak in de binnenvaart, kort na de tweede wereldoorlog, was de toepassing van radar. Vóór die tijd was varen in de mist en ’s nachts niet mogelijk. Weer een belangrijke vernieuwing, ongeveer een halve eeuw later, was de boegschroef waarmee het aanmeren en afmeren werd vergemakkelijkt. Een boogschroef is dwars in het voorschip geplaatst en vooral doelmatig bij schepen met een groot dwarsscheeps oppervlak.

Duwvaart met grote hoeveelheden vracht

Sinds het eind van de zestiger jaren van de twintigste eeuw is de duwvaart sterk in opkomst omdat de klassieke sleepvaart in capaciteit dreigde tekort te schieten. Zo maakte op 21 oktober 1957 de Wasserbüffel haar eerste vaart met vier duwbakken van elk 1250 ton.

Containerschip steeds belangrijker

Na de duwbakken volgde de ontwikkeling van containerschepen. In 1974 kwam op de Rijn
een eerste lijndienst tot stand en in 1987 werd in Nijmegen de eerste containerterminal voor de binnenvaart in gebruik genomen. Een belangrijk verschil tussen gewone vrachtschepen en containerschepen is dat het stuurhuis omhoog gehesen kan worden om van daaruit over de lading heen te kijken. Ook staan camerabeelden ten dienste van de stuurman.

Grootste binnenvaartvloot van Europa

Momenteel beschikt Nederland over de grootste binnenvaartvloot van Europa. De vloot telt niet alleen veel schepen maar ook is de diversiteit zeer groot omdat verschillende soorten en zeer wisselende hoeveelheden vrachten naar talrijke bestemmingen moeten worden vervoerd over zowel grote als kleine vaarwegen. Zo kan het kleinste schip altijd nog evenveel vervoeren als 14 vrachtwagens en de grootste combinatie van zogenaamde duwbakken tot 660 vrachtwagens.