Schade door vliegverkeer: preventie en schadevergoeding

Schade door vliegverkeer is een fenomeen dat steeds meer speelt in de nabijheid van luchthavens, met name de schade aan woningen door landende vliegtuigen. In de regel valt piloten in dat verband weinig te verwijten. Het gaat immers om zogenaamde vortex-schade die te maken heeft met de luchtturbulentie tijdens de landing. Bij aangetoonde schadegevallen zal de luchthaven die uiteraard herstellen. Maar herstel van materiële schade achteraf is niet voldoende. In verband met potentieel gevaar voor omwonenden werden dakpannen van woningen in de aanvliegroute van Schiphol in 2012 preventief vastgezet. Ook de luchthaven ‘Maastricht-Aachen-Airport’ (MAA) in Limburg werd in 2018 meerdere malen geconfronteerd met schadeclaims voor afgerukte dakpannen. Het provinciebestuur overwoog daarom de instelling van een speciaal fonds om schade van vliegverkeer te vergoeden. Maar wat kunt u zelf als omwonende doen als u schade heeft die door vliegverkeer is veroorzaakt?

Inhoud

• Wat is vortexturbulentie?
• De gevaren van vliegtuigturbulentie
• Waarom is vortex-turbulentie nog meer een probleem?
• Kan men vortex-turbulentie vermijden?
• Preventie bij omwonenden vlieghaven Schiphol
• Vortex-turbulentie is een veiligheidsrisico in het vliegverkeer
• Afgerukte dakpannen: niet alleen een kwestie van schaderegeling
• Wat kunnen woningeigenaren doen in geval van schade door vliegverkeer?

Wat is vortexturbulentie?

Een vortex of wervelwind is een draaiende luchtbeweging. Vortex is het Latijnse woord voor werveling. In de aërodynamica wordt er een spiraalvormige luchtstroming mee bedoeld. Lucht heeft de eigenschap dat die zich altijd wil verplaatsen van een hoge naar een lage druk. Als gevolg daarvan kan zich een vortex vormen.

Vortex: benaming 'kielzogturbulentie' zou niet misstaan
Fysiek gezien is een vortex niets ongewoons. Een vortex is een vorm van turbulentie die samenhangt met de verstoring van een luchtstroom door objecten. Zo ontstaat er doorgaans een roterende luchtwerveling achter bewegende voertuigen. Men kan het min of meer vergelijken met het kielzog in de scheepvaart. Dat is het turbulente gebied in het water achter een schip. De zich voortbewegende scheepsromp drukt de watermassa opzij, terwijl die achter het schip weer samenkomt. Ook in het ‘kielzog’ van vliegtuigen zijn deze wervelbewegingen bekend. Ofschoon daarbij geen sprake is van verplaatsing van water maar van lucht, zou de benaming 'kielzogturbulentie' voor ‘vortex’ niet misstaan.

Turbulentie in de luchtvaart
Juist in de luchtvaart kunnen de effecten van luchtturbulentie qua snelheid en luchtwrijving erg groot zijn. Die turbulentie ontstaat ​​aan de achterranden van de vleugels. Op die plek ontstaan draaikolken, enerzijds door de wisselwerking van luchtturbulentie op de vleugel als gevolg van de snelheid, en anderzijds door de uitlaatgassen van de turbines zelf. Onder bepaalde atmosferische omstandigheden en windsterkten, kunnen die soms in kracht toenemen. Behalve de genoemde vortex-draaikolken verplaatsen natuurlijk ook de turbines van straalmotoren en propellers de lucht in een sterk roterende beweging.

De gevaren van vliegtuigturbulentie

Bij landende vliegtuigen planten de draaikolken zich tot op de aardbodem voort, waardoor bijvoorbeeld schade aan daken kan ontstaan. De kracht van die luchtturbulentie is enorm en hangt af van de grootte en het gewicht van het vliegtuig. Bij laagvliegende vliegtuigen kunnen draaikolken met hoge snelheid de aardbodem bereiken. In extreme gevallen (bijvoorbeeld bij het vliegen over daken op lage hoogte zoals een landing op ongeveer 300 meter) kunnen daken van huizen, zonnepanelen en dakramen worden beschadigd. Bijzonder kwetsbaar zijn woonwijken en gebouwen in de aanvliegroute van luchthavens.

Waarom is vortex-turbulentie nog meer een probleem?

Wel, er zijn meerdere ongelukken gebeurd met vliegtuigen waarbij vortex-turbulentie een rol heeft gespeeld. Daarom is het van belang een veilige minimumafstand aan te houden in het vliegverkeer. De draaikolk achter een vliegtuig brengt andere vliegtuigen in gevaar en kan zelfs tot een crash daarvan leiden. Hoe zwaarder het voorvliegende vliegtuig en hoe lichter het volgende vliegtuig, hoe groter het risico. Daarom is het noodzakelijk om te wachten met een volgende start op dezelfde startbaan totdat de wervelingen ofwel door de wind worden meegevoerd ofwel voldoende afgezwakt zijn door luchtwrijving op de grond. Hetzelfde geldt voor een landing. Die wachttijd is een essentiële factor voor de maximale capaciteit van een vliegveld. Op kruishoogte kan de turbulentie van een zwaar vliegtuig zelfs een lichter vliegtuig dat 300 meter lager in de tegenovergestelde richting vliegt, zo hard treffen dat de piloten de controle erover verliezen.

Kan men vortex-turbulentie vermijden?

Fysiek beschouwd eigenlijk niet. Maar men kan wel de kracht ervan verminderen. Een technische innovatie voor de vliegtuigvleugel, de zogenaamde ‘winglet’ kan kielzog-turbulentie voorkomen of op zijn minst hun intensiteit verminderen. Winglets zijn omhoog gebogen uiteinden aan het einde van de vleugel. Ze verminderen de weerstand en verminderen zo ook het effect van zogturbulentie. Hoe dan ook, als vortex-schade niet vermeden kan worden, is het zaak om structurele maatregelen te treffen. Die moeten het risico op persoonlijk letsel zoveel mogelijk beperken.

Preventie bij omwonenden vlieghaven Schiphol

In 2012 ontvingen woningeigenaren in de aanvliegroute van Schiphol een schrijven van Stichting Leefomgeving Schiphol met een eenmalig aanbod om hun dakpannen te laten verankeren.

Vortex-turbulentie is een veiligheidsrisico in het vliegverkeer

Vortex-turbulentie is bijvoorbeeld een van de redenen waarom vliegtuigen een bepaalde minimumafstand moeten handhaven tijdens de landing en de start. Zonder deze afstand zou men het risico lopen dat een vliegtuig in de slipstream van een voor hem landend (of opstijgend) vliegtuig zou geraken. Met als resultaat verlies van opwaartse kracht en bijgevolg het neerstorten van het vliegtuig. Maar het gaat hier niet zozeer over slipstream-turbulentie in direct luchtverkeer, maar meer over de effecten op de grond. Bij het vliegen over huizen op lage hoogte, kunnen afgerukte dakpannen het gevolg zijn. Door luchtturbulentie worden de dakpannen opgetild en vallen vaak op straat of in de tuin. Gelukkig komen huiseigenaren doorgaans met de schrik vrij, maar het kan ook anders aflopen.

Afgerukte dakpannen: niet alleen een kwestie van schaderegeling

Dakpannen worden in de regel alleen op een raamwerk van panlatten gelegd. Spijkeren of nieten van dakpannen is weliswaar niet voorgeschreven en om veiligheidsredenen ook meestal niet nodig. Maar wat als een van die losse dakpannen door vliegtuig-turbulentie naar beneden valt en een persoon verwondt? Dat is dan niet langer een kwestie van 'schaderegeling', maar een kwestie van leven of dood.

Wat kunnen woningeigenaren doen in geval van schade door vliegverkeer?

In afwachting van de daadwerkelijke instelling van een schadefonds voor vliegverkeer, maar ook los daarvan, doen gedupeerden in geval van schade er goed aan om een aantal maatregelen te treffen:

• bel onmiddellijk de politie en laat een procesverbaal opmaken;
• maak bij goed licht foto's van de schade;
• noteer de datum en het exacte tijdstip of de periode waarin de schade is ontstaan;
• nogmaals, het is zaak om in het procesverbaal zo nauwkeurig mogelijk de tijd te noteren
• omwonenden van luchthaven Schiphol die schade door vliegtuigen constateren, kunnen die telefonisch melden op nummer 020-6012555.