De eerste vliegeniers met successen en ongelukken

Van de eerste vliegeniers kan toch wel gezegd worden dat het helden waren. Gammele constructies stonden hen ter beschikking waarbij het vliegen vooral waaghalzerij was. Het liep ook niet steeds goed af. Een van de eerste vliegeniers en in elk geval de eerste Nederlandse waaghals was Jan Hilgers. Hij snoepte overigens de primeur af van Clément van Maasdijk. Aan die eerste vliegstunts werd goed verdiend door shows te geven. De toeschouwers daarvoor kwamen soms van heinde en ver. Maar helaas verongelukte er wel eens een van die vliegeniers zoals ook Clément van Maasdijk.

Eerste vlucht door Nederlander op Nederlands grondgebied

Jan Hilgers was op 29 juli 1910 de eerste Nederlander die met een primitief vliegtuig boven Nederlands grondgebied vloog. Dat gebeurde op een vliegveld in Ede. Hij steeg om zeven uur ’s avonds op en haalde een hoogte van zeventien meter. Weliswaar verliep de vlucht zonder een bocht te kunnen maken maar ook zonder neer te storten zoals het toestel van Thomas Selfridge op 17 september 1908 waarbij zijn passagier Orville Wright om het leven kwam. Zonder bochten vliegen betekende dat het toestel aan het eind van de vliegstrook moest landen waarna het toestel gekeerd moest worden en weer terug kon vliegen.

Eer voor eerste vlucht wel afgesnoept

Maar de eer voor de eerste vlucht door een Nederlander op Nederlands grondgebied werd niet zonder meer verkregen. Het Friese Heerenveen dacht die eer binnen te halen door van 31 juli tot en met 4 augustus 1910 een vliegdemonstratie te organiseren. Maar de Haagse automobielfabrikanten Verwey & Lugard lieten Jan Hilgers met spoed uit Frankrijk overkomen om op 29 juli een demonstratie te geven om daarmee de eerste te zijn. Desondanks werd de demonstratie in Heerenveen toch een groot succes. Clément van Maasdijk verrichtte daarbij in tegenstelling tot Hilgers wel bochtenwerk en vond het vliegen van Hilgers slechts een paar sprongetjes maken.

Franse graaf Charles de Lambert was toch eerder

Toch was Hilders niet de eerste die een vlucht maakte op Nederlands grondgebied. Een jaar eerder was het een Fransman al gelukt om boven Nederlands grondgebied een vlucht te maken. Graaf Charles de Lambert steeg toen in Etten-Leur op en maakte een vlucht van duizend meter op een hoogte van tien tot vijftien meter waar hij vier minuten over deed. Daarbij ontstond door de regen kortsluiting in de motor. Ook in 1909 verrichtte de Lambert stuntend vliegwerk door als eerste rond de Eiffeltoren te vliegen. Bij die prestatie steekt de vlucht van Hilgers een beetje mager af maar hij schreef wel geschiedenis als eerste Nederlander met zijn rechte-lijn-vlucht op de Doesburgse heide bij Ede.

Geld verdienen met luchtvaartshows met primitieve windmeting

Hilgers volgde in Frankrijk bij Blériot vlieglessen en had op het moment van zijn vlucht bij Ede nog geen brevet gehaald. Dat gebeurde pas een jaar later. Hilgers was na het bouwen van zweefvliegtuigen in Nijmegen bij de Haagse automobielfabrikanten Verwey & Lugard terechtgekomen. Die fabrikanten hadden zich op de luchtvaart gestort omdat daar geld in te verdienen was. Dat geld werd verdiend aan luchtvaartshows waar de toeschouwers entree voor betaalden en waar ze soms een lange reis voor over hadden. Het gebeurde daarbij regelmatig dat ze tevergeefs een hele dag rond een weiland rondhingen omdat de weersomstandigheden te slecht waren voor de show. Piloten namen dan met linnen zakdoekjes de windsnelheid op en alleen waaghalzen durfden bij slecht weer op te stijgen.

Aviateurs bejubeld als helden

Bij goed weer maakten de aviateurs, zoals de vliegeniers werden genoemd, tijdens de show een paar rondjes en werden daarna als helden rondgedragen. Een ooggetuigen van die tijd meldde: “Het enthousiaste publiek barstte in een luid gejuich los toen de aviateur op een hoogte van 5 à 6 meter de eerste rijen passeerde. De toeschouwers zwaaiden met hoeden, petten, zakdoeken, kortom overal waarmede maar te zwaaien was.” Helaas voor degenen die aan de vluchten geld wilden verdienen kreeg het publiek al gauw in de gaten dat er ook buiten het terrein van de waaghalzerij genoten kon worden. Zo ontliepen veel toeschouwers het entreegeld.

Eerste Nederlandse luchtvaartslachtoffer

Maar helaas ging het met die bochten niet altijd goed. Bij een vliegdemonstratie op 27 augustus van dat jaar cirkelde Clément van Maasdijk op vijftig meter hoogte drie keer boven het terrein waar hij was opgestegen en dook bij het vierde rondje steil naar beneden. Hij slaagde er niet in het vliegtuig weer recht te trekken en werd verpletterd onder de motor waardoor hij de eerste Nederlander was die omkwam in de luchtvaart. Heerenveen vereert hem als luchtvaartpionier met een gedenkteken en er is een school en een straat naar hem vernoemd.