Loodsen ook bij nacht en ontij op de verraderlijke Schelde

Sinds de 15e eeuw spelen loodsen een belangrijke rol in de scheepvaart van Zeeland. Vanaf die tijd is een schipper verplicht een loods in te schakelen voor het bevaren van de Schelde. De Schelde is immers een verraderlijke rivier. Kennis van getijden, vaargeul en zandbanken zijn van levensbelang. Het werk van een loods beperkt zich niet tot mooi weer. Dag en nacht en ook bij slecht weer staan er loodsen klaar om de schepen veilig over de Schelde te loodsen.

Concurrentie tussen Nederlandse en Belgische loodsen

Oorspronkelijk werd het loodswerk vooral gedaan door vissers die de vaarweg het beste kenden. In de 17e en 18e eeuw had de VOC een eigen loodsdienst. In 1815 komen de Zeeuwse loodsen in dienst van de marine. Na de Belgische opstand van 1830 wordt de Schelde een internationale rivier en komen er ook Belgen in Vlissingen. Nederlanders en Belgen beconcurreerden elkaar bij het verkrijgen van opdrachten voor de beloodsing naar Antwerpen. Het moet voorgekomen zijn dat de loodsen elkaar in sloepen te lijf gingen toen ze langszij een schip lagen en beiden hun diensten aanboden.

Van zeilboot naar stoomboot

Eeuwenlang hadden de loodsen zeilboten die met het schip meevoeren over de Schelde. Pas in 1926 werden de zeilboten van de loodsen van Vlissingen vervangen door stoomboten. Alleen de zogenaamde kruispost voer toen nog op een zeilschip. Een kruispost vertrok niet vanaf de wal, nadat hij door een schip was opgeroepen, maar voer rond om zijn diensten aan tegemoetkomende schepen aan te bieden.

Loods vaart tegenwoordig mee

In de 19e eeuw was een zeeman die kon lezen en schrijven goed genoeg om loods te worden.
In de 20e eeuw verandert het loodswezen drastisch bij de komst van moderne communicatiemiddelen. Tegenwoordig is een diploma vereist voor eerste stuurman op de grote handelsvaart en dan nog moet een aspirant-loods lang in de leer om ervaring op te doen. Alle internationale afspraken moeten bekend zijn. In 1977 is een nieuw betonningssysteem ingevoerd dat internationale kenmerken voor alle situaties kent.
Het beloodsen van schepen is ook een kwestie van inzicht en goede menselijke communicatie, temeer omdat de tegenwoordige loods op het te loodsen schip meevaart.

50.000 passanten

De Westerschelde is één van de grootste loodsgebieden ter wereld met gemiddeld dagelijks honderdvijftig schepen langs Vlissingen (50,000 per jaar) op weg naar Vlissingen Oost, Terneuzen, Antwerpen en Gent. De eerste taak is weggelegd voor de zeeloods vanaf de Steenbank in de Noordzee voor Westkapelle, daarna door het Oostgat langs de Walcherse kust tot Vlissingen. Of vanuit de andere richting vanaf de Vlaamse loodspost op de Wandelaar voor de Belgische kust door de Wielingen richting Vlissingen. Daar wordt de zeeloods vervangen door de rivierloods.

Efficiënter na de privatisering

Het Nederlandse loodswezen werkt nauw samen met het Belgische. Samen zorgen zij voor een veilige afwikkeling van de scheepvaart over de Westerschelde. Nederland verzorgt ruim een kwart van de reizen naar de Belgische havens en de Belgen de rest. Voor de Nederlandse havens worden alle schepen door Nederlanders beloodst.
Tot 1988 was het Nederlandse loodswezen een overheidsinstelling wat het Belgische nu nog is. Er zijn ruim 300 Belgische loodsen actief en ongeveer 150 Nederlandse. De Nederlandse waren er vóór de privatisering nog meer dan tweehonderd. De privatisering heeft er voor gezorgd dat er veel efficiënter gewerkt wordt. Één week op en één week af. Een dienst kan twaalf uur achter elkaar beslaan, gevolgd door negen uur vaste rust. Vroeger werd slechts één schip per dag beloodst, maar als een schip nu snel vaart of niet zo ver moet dan wordt tegenwoordig nog een dienst uitgevoerd.

Record aantal ongevallen

De Schelde kenmerkt zich door bijna alles wat een rivier gevaarlijk kan maken. Getij-stromingen, regelmatig hoog getij, zandbanken, ondiepe vaargeulen, vaak nevel en mist en drukke scheepvaart. Ondanks zeer bekwame loodsen kent de Schelde samen met de Mississippi een record aantal ongevallen. Meestal blijven de gevolgen tamelijk beperkt maar elk voorval tast de goede naam van het loodswezen aan.

Laptop vervangt loods?

Een nieuwe ontwikkeling die de scheepvaart op de Westerschelde voortaan een stuk veiliger maakt, is een waterdichte en schokbestendige laptop. Een loods ziet daarmee precies hoe het schip zich door het water beweegt. Daardoor is het eenvoudiger de steeds grotere en diepere schepen door de verraderlijke vaargeul te navigeren. Ook helpt het bij het afmeren van tankers. Maar de laptop kan de loods nooit vervangen. Hoe werkt het? Op de uiterste punten van de brugvleugels worden twee GPS-ontvangers geplaatst. De laptop wordt opengeklapt in het stuurhuis en een aantal gegevens worden ingevoerd. Dan verschijnt een zeer nauwkeurige en actuele elektronische kaart op het scherm met informatie over de ligging van het schip en de bewegingen die het maakt. Op die manier kan de positie van het schip met een nauwkeurigheid tussen de één en vier centimeter worden vastgesteld.

Lees verder

• Scheepswrakken in de Westerschelde