De laatste grote zeilschepen: klippers

De beroemde klippers uit de 18e en 19e eeuw zouden de laatste ademstoot zijn van de suprematie van zeilschepen op de oceanen. Hun snelheid zou pas geëvenaard worden lang nadat hun rol uitgespeeld was, het was de betrouwbaarheid van de stoomschepen en de opening van het Suez kanaal die hen parten zouden spelen. Nu nog worden de overgebleven klippers, of zelfs reproductie klippers, gebruikt om het publiek kennis te laten maken met de machtige tijd die zij ooit representeerden.

De klipper

De naam klipper wordt gebruikt voor snelle ranke zeilschepen uit de 19e en 20e eeuw, zij hebben drie of meerdere masten, een gestroomlijnde boeg en rechte zeilen. Het gestroomlijnde uiterlijk, in combinatie met het verhoudingsgewijs grote zeiloppervlak zorgde wel voor een lagere transportcapaciteit. De verhoogde snelheid zorgde dat deze schepen niettemin populair waren, vooral in Engeland, Amerika, Nederland en Frankrijk.

Vanwege de grote snelheid en lage transportcapaciteit werden deze schepen meestal ingezet voor het vervoer van bederfelijke goederen, hoewel zij ook wel gebruikt werden voor het transport van overige goederen zoals thee en zelfs passagiers. Engeland gebruikte indertijd de meeste klippers tussen haar kolonies en het moederland.

De snelheid die een klipper in vergelijking met de overige gangbare typen schepen kon opbrengen was bijna het dubbele. Waar een ander type zo rond de 5 knopen kon halen, gingen klippers al snel over de 9 knopen heen. Onder ideale omstandigheden wisten de snelste klippers op een gegeven moment zelfs rond de 20 knopen te varen.

Het ontstaan van de klipper

De eerste vermelding van de naam klipper zien we in de Baltimore clippers, schepen die als transportschepen gebouwd werden, maar ook in de oorlog tegen Engeland in 1815, uitgerust met kanonnen, dienst deden.

De latere klipper heeft zijn oorsprong in de wens om bepaalde routes sneller af te kunnen leggen dan de concurrentie. Seizoensgebonden producten leverden veel meer op als je ze veel eerder dan de concurrent kon afzetten en passagiers waren bereid meer te betalen als ze sneller op de plek van bestemming waren. Hierdoor ontstonden de eerste klippers, die vooral gebruikt werden voor het vervoeren van producten als thee, specerijen en passagiers. Vanwege hun beperkte transportcapaciteit bleef de lading altijd beperkt tot producten die relatief veel opbrachten voor de ruimte die zij innamen.

Hoe de naam klipper is ontstaan is nog steeds onderwerp van discussie. Enkelen wijzen de Baltimore Clippers aan als naamgever voor de klippers: anderen noemen het oude Engelse woord “clip” wat onder andere “snel verplaatsen” betekende. Een combinatie van deze twee verklaringen is ook nog mogelijk.

De opkomst en neergang van de klippers

De gouden tijd van de klippers begon echter rond 1843, toen de wens ontstond om zo snel mogelijk thee uit China naar Londen te krijgen: een ware race waar de media nog een schepje bovenop deden. De race op deze route tussen de Cutty Sark en de Thermopylae was misschien wel de beroemdste, beide schepen vertrokken op 18 juni 1872 uit Shanghai maar de Thermopylae won met 115 dagen. De Cutty Sark, hoewel deze speciaal gebouwd was om de thermopylae te verslaan, deed er 122 dagen over: een gebroken roer vertraagde de reis. Enkele jaren later zou de Cutty Sark de Thermopylae echter regelmatig verslaan tijdens de wolraces. De Cutty Sark zou ook de laatste gebouwde grote klipper zijn.

Hoewel de klippers nog steeds sneller waren dan de stoommachines, werden deze laatste steeds betrouwbaarder en sneller. Het grote voordeel van de stoomschepen was ook dat zij niet meer afhankelijk waren van de wind, hun reizen waren veel beter en makkelijker weg te zetten in de tijd. De klipper zou echter nog een grote rol blijven spelen, het in 1869 geopende Suezkanaal deed uiteindelijk de klippers toch de das om: de concurrentie met de stoomschepen kwam nu in het voordeel van de stoomschepen. De eens zo machtige klippers bleken lastig tot onmogelijk door het smalle kanaal te kunnen varen.