De Eurogeul: Vaarweg voor de diepste schepen

Jaarlijks bezoeken ca. 90.000 (2015) zeeschepen de havens van Nederland. De lengtes van deze schepen variëren tussen de ca. 70 en bijna 400 meter. Kleine schepen met weinig diepgang lopen de havens van Rotterdam aan maar ook zeer diepstekende schepen met zeer zware ladingen bezoeken speciaal daarvoor aangelegde havens. De Noordzee voor de Nederlandse kust is echter niet diep genoeg om zulke diepstekende schepen veilig te laten varen. Speciaal voor deze schepen zijn diepe geulen voor de Nederlandse kust aangelegd zodat deze schepen de voor hen bestemde havens toch kunnen bereiken. Voor de kust van Hoek van Holland heet deze geul de Eurogeul. Voor de kust van IJmuiden is een vergelijkende geul aangelegd. Deze heet de IJgeul.

De Eurogeul en de Maasgeul

Voor schepen met een diepgang tot 22,55 meter begint bijna halverwege de Noordzee de Eurogeul die het mogelijk maakt dat schepen met grote diepgang de havens van de Maasvlakte, Europoort en Rotterdam kunnen bereiken. Diepgaande schepen zijn doorgaans beladen met ruwe aardolie, ijzererts of kolen. In één keer kunnen zulke schepen een gewicht van 300.000 tot 350.000 ton lading vervoeren.

Afmetingen

De lengte van de Eurogeul is 25 zeemijl (ca. 46,5 km) en heeft een breedte van 600 meter. De nautisch gegarandeerde diepte t.o.v. van het middenstandsvlak, dat is het gemiddeld zeeniveau dat ligt tussen Hoogwater en Laagwater, van de Eurogeul neemt vanaf het 57 km-punt aan het begin stapsgewijs af van 25,40 tot 24,80 meter bij de Maasgeul. De bodem van de Eurogeul heeft in het westelijk deel het karakter van een zandgolf maar wordt vrijwel vlak in het oostelijk deel.

Bermen, keerplaatsen en ankergebieden

Aan weerszijden van de Eurogeul liggen 300 meter brede schuin oplopende bermen met een diepte van 22,80 meter tot 22,90 meter ten opzichte van het middenstandsvlak.

Het komt voor dat schepen elkaar in de 600 meter brede Eurogeul ontmoeten. Wanneer ontmoetingsmanoeuvres onvermijdelijk zijn (bijvoorbeeld bij blokkade van de geul) kan gebruik worden gemaakt van deze bermen door schepen met een diepgang t/m 21,35 meter. Schepen welke een diepgang 21,35 meter overschrijden moeten in de 600 meter brede geul blijven en deze kunnen gebruik maken van twee speciaal aangelegde keerplaatsen met een diameter van 2.700 meter. De keerplaatsen worden door hun vorm ook wel de kettingkasten genoemd. De keerplaatsen kunnen ook als noodankergebied worden gebruikt en hebben een gegarandeerde diepte van 25,60 meter t.o.v. het middenstandsvlak. Om de Eurogeul, anker- en keerplaatsen op diepte te houden worden deze permanent gecontroleerd en zo nodig weer op diepte gebaggerd.

Diepstekende schepen welke voor een langere periode moeten wachten, hun tijpoort niet halen of wanneer er een blokkade voor het havengebied van Rotterdam is kunnen gebruik maken van enkele vlak buiten de Eurogeul gelegen ankergebieden.

De Maasgeul

De Eurogeul gaat voor de kust van Hoek van Holland over in de Maasgeul en is ca. 5,8 zeemijl (10,8 km) lang. De breedte neemt af van 600 meter bij de markeringsboei gemerkt MG tot 500 meter bij de havenlichten van Hoek van Holland en het Calandkanaal. De nautisch gegarandeerde diepte van deze Maasgeul is 24,30 meter ten opzichte van het middenstandsvlak. De bodem van de Maasgeul is vrijwel vlak.

Noordelijk van de Maasgeul is ook een berm met een diepte van 20,00 meter. Deze is 245 meter breed. De bedoeling is dat uitgaande semi-geulschepen, met een diepgang van 15,50 meter of minder, daar kunnen varen om binnenkomende semi-geulschepen te laten passeren.

Gevolgen van het getij in de Eurogeul

Zowel het verticale als het horizontale getij spelen een belangrijke rol voor de schepen die aan de Euro- en Maasgeul gebonden zijn. Schepen met een diepgang van 20,00 meter of meer noemt met tijgebonden schepen en krijgen hiervoor een tijpoort-advies volgens de probalistische rekenmethode. Dit is een technisch-rekenkundige benadering waarbij expliciet rekening wordt gehouden met risico’s en onzekerheden. De omstandigheden van golf- en waterstanden moeten voldoende betrouwbaar voorspeld worden. Hiervoor zijn een aantal meetpunten geplaatst, zoals:

• Europlatform: Golf- en waterstandverwachtingen voor de Eurogeul.
• Meetpunt Maasmond: Stroomsnelheid, waterstand en golfhoogte voor de Maasgeul.

De tijpoorten worden aan de hand van de karakteristieken van het betreffende schip uitgerekend door Rijkswaterstaat. Naar aanleiding van deze gegevens wordt voor de loodsen een vaarplan opgesteld met passage 57 km-punt, MG (MaasGeul)-boei en het Lage Licht voor Hoek van Holland. Voor geulgebonden schepen geldt voor het binnengebied een netto ruimte onder de kiel van het schip van 1 meter.

Vaarwegmarkering van de Eurogeul en Maasgeul

Halverwege de Noordzee ligt een grote rood-wit verticaal gestreepte ronde lichtboei, de EURO-E-boei. Deze boei markeert de aanloop van de Eurogeul. Formeel begint deze geul op het 57 km-punt.

Vanaf het wateroppervlak is niet zichtbaar waar die diep gegraven Eurogeul zich bevindt. Daarom is deze geul op bepaalde afstanden van elkaar gemarkeerd met lichtboeien. Vanuit zee gezien liggen er in de richting van de Nederlandse kust zeven grote gele lichtboeien met oneven nummering vanaf E 1 t/m E 13. Deze gele lichtboeien liggen op een onderlinge afstand van ca. 3 zeemijl (ca. 5,5 km.) uit elkaar. Passerende schepen houden deze gele boeien aan hun stuurboord- of rechterzijde als zij de kust van Nederland tegemoet varen. Na de gele boeien ligt er de rood-wit verticaal gestreepte ronde lichtboei met het merkteken MC wat staat voor Maas Center. Deze boei markeert de aanloop van Hoek van Holland, Europoort en de Maasvlaktes.

Vervolgens vaart men voorbij aan een rood-wit verticaal gestreepte ronde lichtboei met het merkteken MG. Deze boei markeert het begin of einde van de Maasgeul. De totale lengte van de Eurogeul en de Maasgeul is 57 km tot aan de lage vuurtorens van de lichtenlijnen die de aanloop van de Nieuwe Waterweg en het Calandkanaal markeren. Ongeveer halverwege de Maasgeul ligt aan de noordzijde hiervan ook nog een rood wit verticaal gestreepte ronde lichtboei gemerkt: MO, wat staat voor Maas Oost. Vanaf dit punt splitst zich een scheepvaartroute naar het noorden af.

De Eurogeul loopt door het verkeersscheidingsstelsel Maas West Buiten / Binnen. Ongeveer 2,5 zeemijl (4,6 km) westelijk van de pieren van Hoek van Holland is ook een speciaal gebied aangewezen dat de Maasgeul kruist. Dit is een aanbevolen oversteekplaats voor kleine schepen zoals jachten. Deze oversteekplaats is niet apart gemarkeerd. Grote scheepvaart die deze oversteekplaats nadert kan er rekening mee houden dat het met overstekende jachten en kleine vaart op zee hier extra druk is en er extra goed uitkijk gehouden moet worden.

Beheer van de Euro- en Maasgeul

Rijkswaterstaat en het Havenbedrijf van Rotterdam zijn verantwoordelijk voor het technisch en het nautisch beheer van de Eurogeul, Maasgeul en het binnengebied. Beide diensten zorgen er voor dat de dat de nautisch gegarandeerde diepten niet onderschreden worden. Voor wat betreft de diepgang worden drie verschillende categorieën schepen onderscheiden:

• Normale schepen. Diepgang minder dan 14,30 meter. Niet geulgebonden.
• Semi-geulschepen. Diepgang vanaf 14,30 t/m 17,40 meter. Alleen Maasgeul-gebonden.
• Geulschepen. Diepgang vanaf 17,40 meter. Eurogeul- en Maasgeul-gebonden.

Beloodsing

Beloodsing van geulschepen vindt plaats op het Rendez-Vous-punt ongeveer halverwege de Noordzee voor de Nederlandse kust. Doorgaans worden loodsen met een helikopter aan boord van de schepen gebracht. Indien helikopterbeloodsing door meteorologische of andere omstandigheden niet mogelijk is wordt de beloodsing door een loodstender uitgevoerd. Soms wordt ook gebruik gemaakt van een SWATH-vaartuig, die vaart dan vanuit Vlissingen naar het RV-punt.

Semi-geulschepen komen over het algemeen uit het westen en kunnen gewoon gebruik maken van het Scheepvaart Verkeers Scheidingsstelsel (VSS) Maas West Buiten / Binnen. In de praktijk komen ze vaak via de Eurogeul. Deze schepen worden in de Eurogeul beloodst, ruim voordat ze de boei MC (Maas Center) bereiken. Tankers geladen met LNG worden ook in de geul beloodst en wel noord van de boei gemerkt E 9. Dit kan zowel met een helikopter als met de loodstender gebeuren.

Geulgebonden schepen worden altijd beloodst door twee ervaren loodsen, een zgn. Geulloods en een meer ervaren (senior) Eurogeulloods. Om Geulloods te kunnen worden krijgen loodsen hiervoor een uitgebreide theoretische en simulatortraining. Na een aantal jaren Geulloods te zijn geweest volgt een aanvullende training waarna een Geulloods wordt aangesteld tot Eurogeulloods. Tot het einde van hun carrière als loods volgen deze loodsen jaarlijks een herhaaltraining voor het beloodsen in de Eurogeul.

Speciale navigatieapparatuur

De beheerder van de Euro- en Maasgeul schrijft dwingend voor dat de loods voor het bevaren hiervan geen gebruik mag maken van de navigatie-instrumenten van het te beloodsen schip. De loods moet zijn eigen navigatieapparatuur dus meenemen. Geulloodsen zijn voorzien van zeer geavanceerde navigatieapparatuur welke d.m.v. GPS met Amerikaanse en Russische satellieten alsmede een correctiesignaal vanaf de wal, tot op de centimeter nauwkeurig is.

Het bijzondere van deze apparatuur is dat dit werkt met twee antennes die elkaar 'zien' en door hun hoge nauwkeurigheid zij ook de zijdelingse beweging van de grote schepen kunnen volgen. Doordat de twee antennes elkaar 'zien' ontstaat een theoretische basislijn tussen de twee antennes. Maakt een schip een draaiende beweging, dan verdraait die basislijn ook. De loods weet hoe ver de antennes opgesteld staan vanaf de boeg van het schip, 250 tot 300 meter voor de plaats van de antennes en de achterkant van het schip, 50 tot 100 meter achter de antennes. Deze gegevens worden ingevoerd in een geavanceerde laptop die het schip zelf in een zeekaart zichtbaar maakt alsmede alle bewegingen die het schip maakt. Hierdoor is ook te zien hoe snel de boeg of de achterkant van het schip zijdelings beweegt. Vooral bij het manoeuvreren van zulke zwaar beladen schepen is deze informatie van cruciaal belang. Als schepen met een enorm gewicht te hard de aanlegsteiger raken, dan kan zo’n gehele steiger zwaar beschadigd of zelfs weggezet worden, wat natuurlijk niet de bedoeling is, nog afgezien van de schade aan het schip, de belading en/of het milieu.

Naast de nauwkeurig plaatsbepaling wordt ook het radarsignaal van het Havenbedrijf Rotterdam of het Automatisch Identificatie Signaal (AIS) van de schepen rondom op het scherm van de laptop zichtbaar gemaakt. Loodsen kunnen dus, zelfs bij omstandigheden van minder zicht, zien welke schepen er zich op enige afstand van henzelf bevinden.